برێکس، دیدێکی تر بۆ جیهان

هونەر تۆفیق
لەسەرەتای دروستبوونیەوە ٢٠٠٦، کۆمەڵەی برێکس ( چین، بەرازیل، روسیا، هیند، باشووری ئەفریقیا) کە خاوەنی لەسەدا ٤٠ ی ئابووری جیهانن بە بەهای ٢٥ ترلیۆن دۆلار و نزیکەی نیوەی دانشتوانی جیهان ٣،٥ ملیار پێکدەهێنن، پێیان وایە دەبێت سەرلەنوێ سیستەمی ئابووری جیهان دابڕێژنەوە، لەژێر هەیمەنەی دۆلاری بێ پشتیواندا دەربهێنرێت.

ئەمڕۆ کۆبوونەوەی لوتکەی ئەو کۆمەڵەیە کە لەسەردەمی جەنگی ناتۆ و ڕوسیادایە، ڕوونتر دیدی خۆیان بۆ جیهانێکی نوێ نیشاندا، ئەوەی وەک ئامانج دەستنیشانیان کرد:

یەکەم: جیهان یەک جەمسەر نیە کە ئەمریکا پۆلیسەکەی بێت. بەڵکە فرە جەمسەرە و نابێت ئەمریکا چاوەڕوانی گوێڕایەڵیان لێ بکات.

دووەم: کۆتایی بە هەیمەنەی دۆلاری بێ پشتیوان بێت. چونکە ئەمریکا لەحەفتاکانی سەدەی پێشووەوە پشتیوانی زێڕی لە دۆلارەکەی لابردووە و تەنیا وەک کاغەزێک بە پشتیوانی سەربازی فەرزی کردووە و ئابووری دنیای پێوەبەستووە.
سێهەم: ئەگەر داواکاریەکانی برێکس نەیەتەدی، ئەوان بەپێ ی سیستەمی ئابووری خۆیان بەجیا لە سیستەمە ئەمریکیەکە مامەڵەی دراو و سیستەمی بانکی و پشتیوانی لە دراوەکان پەیڕەو دەکەن.

چوارەم: سیاسەت و ئابووری ئێستای جیهان لەسەر ئەساسی بەرژەوەندی ئەمریکا داڕێژراوە. بەرازیل و چین و ڕوسیا بەتایبەتی باسی ئەنانیەتی ئەمریکایان کرد، کە چانسی بۆ گەلانی دیکە نەهێشتۆتەوە لەبازرگانی و ئابووری جیهاندا سوودمەندبێت، بۆیە ئەگەر ئەمریکا نەیەتە ژێربار، بەهاتنەدەرەوەی ئەوان لەناو ئەو سیستەمەدا، هیچ مەسولیەتێکی کارەساتە ئابووریەکانی جیهان ناگرنە ئەستۆ، دەبێت تەواوی گەلان بەشداربن لەو قازانجانەی بارزگانی جیهانی هەیەتی.
پێنجەم: سەرچاوەی وزە و خۆراک، نابێت بکرێتە ئەداتێک بۆ فەرزکردنی ئیرادەی دەوڵەتێک بەسەر دەوڵەتەکانی ترەوە. مرۆڤایەتی بخاتە مەترسیەوە.
شەشەم: کردنەوەی دەرگای ئەندامێتی بۆ ئەرجەنتین، فەنزەویلا، ئێران، ئیندەنوسیا، میسر و  ئەو وڵاتانەی تر کەداوای ئەندامێتی کۆمەڵەکەیان کردبوو.

لەدوای ئەم کۆبوونەوەیەی لوتکەی ئەمڕۆوە، برێکس پێدەنێتە قۆناغێکی ترەوە کە بەفەرمی خۆجیاکردنەوەیە لە ئابووری خۆرئاوایی و ڕاگەیاندنی جەمسەرە نوێکانی دنیایە لەنێوان ئەمریکا، چین، ڕوسیا، باشووری ئەفریقیا، بەرازیل. واتە بۆهەر کیشوەرێک جەمسەرێک وەک هێزێکی ئابووری و سیاسی و سەربازی دەناسرێت.