"كەسێتی تاكى كورد شێوێنراوە، لە ئازار و چەرمەسەرى سەددام دا زیاتر لە مرۆڤبوونەوە نزیكتر بوو تا دواى ڕاپەڕین"

په‌یام

له‌ چاو پێكه‌وتنێكیدا له‌گه‌ڵ گرووپی گوڵنار، دكتۆر محه‌مه‌د مه‌حوی له‌باره‌ی چ‌ه‌ند پرسێكی ڕۆشنبیری ‌و ‌‌ئه‌‌‌ده‌بی و سیا‌سی‌یه‌‌وه‌ ده‌دوێت.

له‌سه‌ره‌تای چاو پێكه‌وتنه‌كه‌دا باس له‌ كاركردنی خۆی له‌سه‌ر شعره‌كانی مه‌حوی ده‌كات و پێیوایه‌، ەمی مەحوی و نالی لەو چەشنە نین كە لە كۆلێژەكانی زمان و لە بەشی كوردی دا تا ئێستا لێكدانەوەیان بۆ كراوە (لێكدانەوەی واتاییم مەبەستە)! چونكە بۆ ئەوە ئەم ڕێبازە نوێیانە پێویستن، كەسانێكیش پێویستن ئەو چەشنە لێكدانەوانە بكەن كە شارەزاییەكی تەواویان لە ئایینەكەدا هەبێت.

له‌ باره‌ی ئه‌و هێرش و جه‌نگه‌ ده‌رونیانه‌ی لێكۆڵه‌ره‌وه‌كانی تر ده‌یكه‌نه‌ سه‌ر مه‌سعود محه‌مه‌د، دكتۆر محه‌مه‌د مه‌حوی پێی وایه‌،هۆكارەكەی تەنها ئەوەبوو ئەوان بە بڕوانامە و لێكۆڵینەوەی زانستی و ئەكادیمییەوە نەدەگەشتن بە ئەنجامی لێكۆڵینەوەكانی مەسعوود موحەممەد كە لەو بوارەدا نە ئەكادیمی بوو نە خاوەنی بڕوانامەی بەرز، له‌و باره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێت" مەسعوود موحەممەد بە ڕێبازی زانستی كاری نەكردووە، بەڵام لێكۆڵینەوەكانی كە لێكی داونەتەوە ئەنجامی لێكۆڵینەوەی زانستی بەدەستهێناوە. ئەو ڕۆشنبیرانەی لە بەغدا و لە كۆڕی زانیاریی كورددا ململانێیان لەگەڵ مەسعوود موحەممەددا دەكرد و شەڕێكی دەرووونی توندیان دژی بەرپاكردبوو، هۆكارەكەی تەنها ئەوەبوو ئەوان بە بڕوانامە و لێكۆڵینەوەی زانستی و ئەكادیمییەوە نەدەگەشتن بە ئەنجامی لێكۆڵینەوەكانی مەسعوود موحەممەد كە لەو بوارەدا نە ئەكادیمی بوو نە خاوەنی بڕوانامەی بەرز! بۆیە ئەو داخە بە مەسعوود دەڕێژن كە بە زانست و بڕوانامە بەدەستهاتووەكەی خۆیان ئەو ئەنجامەیان بەدەست نەهێناوە و بەو ئەنجامە نەگەیشتوون كە مەسعوود موحەممەد پێی گەشتبوو"

خوێنه‌ری ته‌واوی گفتوگۆكه‌ بن

دەمەتەقێی پەنجا و نۆیەمینی گرووپی گوڵنار لەگەڵ
دكتۆر موحەممەد مەحوی "مامۆستای زانكۆ"

گوڵنار: كاریگەریی مەحوی و بنەماڵەی مەحوی لەسەر بیركردنەوە و ئایینداری و نەتەوەگەرێتی تۆ چی بووە؟

مەحوی: لە ڕاستی دا ژمارەیەكی زۆر لە ئافرەتەكانی بنەماڵەكەمان زیاتر حەزیان لە هۆنراوە و لەبەركردنی بوو و حەزیان لە بەرهەمەكانی مەحوی دەكرد، تەنانەت هەندێكیان هەموو دیوانەكەیان لەبەر بووە و زۆرجار خوێندوویانەتەوە، ئەوان بەم كارانە هەستاون، بەڵام وەك من گوتم ئەوەی بەلایانەوە گرنگ بوو ئەوە بوو ئێمە بنێرنە بەر خوێندن و ئێمە قۆناغەكانی خوێندن ببڕین، لەبەر ئەوە پەیوەندی من بە مەحوی و بە هۆنراوە و لێكدانەوەی هۆنراوەكانییەوە كەم بووە، زۆر زۆر سنووردار بووە، پاش ئەوەش كە هاتمەوە كوردستان و خوێندنم تەواو كرد كەمێك سەرقاڵی لێكدانەوەی بەشێك لە هۆنراوەكانی مەحوی بووم، تەنانەت یەكێك لە لێكۆڵینەوەكانم بە ڕێبازی ئەمڕۆی لێكدانەوە، سەرقاڵی لێكدانەوەی هۆنراوەیەكی مەحوی بووم، ئەویش بەشێوەیەك كە لە شێوەی قوتابخانەی (چۆمسكی)دا بێت، كە قوتابخانەی بەرهەمهێنان و گواستنەوەیە ئەو كارەم كرد، هیوادارم پاش پرۆژەكانی ئەم دواییەم بتوانم بگەڕێمەوە سەر بەرهەمەكانی مەحوی و بە هەمان ڕێباز سەرقاڵی لێكدانەوەی ناوەڕۆك و واتای هۆنراوەكانی بم، چونكە حەز دەكەم خوێنەر ئەوە بزانێت كە بەرهەمی مەحوی و نالی لەو چەشنە نین كە لە كۆلێژەكانی زمان و لە بەشی كوردی دا تا ئێستا لێكدانەوەیان بۆ كراوە (لێكدانەوەی واتاییم مەبەستە)! چونكە بۆ ئەوە ئەم ڕێبازە نوێیانە پێویستن، كەسانێكیش پێویستن ئەو چەشنە لێكدانەوانە بكەن كە شارەزاییەكی تەواویان لە ئایینەكەدا هەبێت، شارەزاییەكی تەواویان لە زانستەكانی حوجرەدا هەبێت، لە ڕێبازەكانی نەقشی و قادری شارەزا بن، دوای ئەوە شارەزاییەكی باشیشیان لە قۆناغەكەی ئەوان دا هەبێت و بتوانن بگەڕێنەوە بۆ سەردەمەكەی ئەوان، چونكە سەردەمەكەی ئەوان فەرهەنگێكی تایبەت بە خۆیان هەبووە كە ئەو فەرهەنگە بریتی بووە لە وشەی عەرەبی و فارسی و كوردی لەگەڵ وشەی ئایینی، هەموو ئەمانە ئاوەزمەندی (بە واتا عەقڵانییەت) خۆیان لەناو خۆیان دا هەڵگرتووە، ئەو جۆرە وێژەوانانە (واتە شاعیرانە) هۆنراوەكانیان بەو ئاوەزمەندی و وشەسازییەوە نووسیوە، كەواتە بەبێ ئەو ئاوەزمەندییە، بەبێ ئەو زانیارییە، بەبێ ئەو فەرهەنگە ناتوانرێ لە كرۆك و ناوەڕۆك و واتا و گرنگی شیعری مەحوی و نالی و هاوشێوەیان تێ بگەین، ئێمە وەكو مامۆستایانی زانكۆ كە شارەزا نەبین ناتوانین لێكدانەوەی تەواو و وردیان بۆ بكەین، وە سەركەوتووش نابین، ڕەنگە من بڵێم ئەو لێكدانەوانەش كە كەسانی تر بەدەر لە زانكۆكان و لە مامۆستاكانی زانكۆ كردوویانە، ئەو لێكدانەوە درووستانە نین كە پڕ بە پێستی ناوەڕۆكەكان بن و بەپێی ئەو مەبەستانە بن كە ئەو وێژەوانانە خۆیان ویستوویانە.

گوڵنار: بەڵام دكتۆر ئێستا هیچ ئازارێك نەماوە و خوێندنیش بڕاوەتەوە تا بڵێی ئازاری نەتەوەكەم و خوێندنم ڕێگربوون لەوەی كە كەسێكی ئاییندار بم؟

مەحوی: ئەگەر مەبەستت ئەوەبێ لە ئێستادا بۆچی پەیوەندیم بە ئایینەوە نییە یا نەماوە، ئەوا من ژیانی خۆم لە ئێستادا تەرخان كردووە بۆ زانست و پەروەردە، بۆچی بۆ زانست و پەروەردە؟ لەبەر ئەوەی پەروەردە ڕێگای سەرەكی و شاڕێگەی پێگەیاندن و درووستكردنی مرۆڤە، منداڵ كە لە دایك دەبێت كۆرپەیەكە بەڵام ئەوە پەروەردەیە دەیكات بە مرۆڤ، مرۆڤ نابێ وا بیر بكاتەوە و بڵێ مادام لە ڕووی جەستەوە گەشە دەكەم و گەورە دەبم ئیتر بووم بە مرۆڤ، ئەم گەورە بوونە نایكات بە مرۆڤ بەڵكو ئەوە پەروەردەیە دەیكات بە مرۆڤ، پێگەیاندن و پەروەردەن دەیكەن بە مرۆڤ، ئینجا لەدوای ڕاپەڕینەوە كە من هاتوومەتەوە كوردستان، من هەستم بەوە كردووە و بەوەم زانیوە تاك و كۆمەڵی كورد كەسێتیان شێوێنراوە، كەسێتی مرۆڤی سەردەمی ئێمە لەو ئازار و ئەشكەنجەیەی كە تێی دا بووین زیاتر لە مرۆڤبوونەوە نزیك بووین وەك لە تاك و كۆمەڵی ئەمڕۆ، تاك و كۆمەڵی مرۆڤی ئەمڕۆ زۆر لە مرۆڤبوونەوە دوورن، تەنانەت كە گیان ڕووحە و یەكێك كە گیانی دەردەچێت دەمرێت، گیانێكی تر هەیە ئەو گیانە لە مرۆڤ دایە، ئەو گیانەش بریتییە لە گیانی مرۆڤدۆستی و ژینگەدۆستی، گیانی مانەوەیە لە ژیان دا، گیانی پەیوەندی مرۆڤە بە دەرەوەی مرۆڤ، ئەمەیان لەلای تاكی كورد و لە كۆمەڵی كوردستان دا كوشتوویانە یا سستیان كردووە! هەموو ئەمانە بە پەروەردە چارەسەر دەكرێن، لەبەر ئەوە ئێستا پرۆژەی سەرەكی من زانستە، بە ستانداردكردنی زمانی كوردییە، بە ستانداردكردنی زمانی دەستووری و دیوانییە، لەگەڵ پرۆژەیەكی زۆر گەورە و پڕ بەهام هەیە بۆ ئەنجوومەنی وەزیران و وەزارەتی پەروەردە لە بواری پەروەردەدا كە ئێستا سەرقاڵی ئەوەم. ئینجا حەز دەكەم ئەوەش ببەستمەوە بە ئایینەوە، خۆ خودی ئایین بۆ خۆی پەروەردەیە، ئەوەی منیش بەشێكە لەو پەروەردەیە، ئایین مرۆڤ درووست دەكا، منیش مرۆڤ درووست دەكەم بەو پەروەردەیە، هەردووكیان تەواوكاری یەكترین.

گوڵنار: ئەزموون و یەكتر بینینت لەگەڵ نەوشیروان موستەفادا بۆ كەی دەگەڕێتەوە؟

مەحوی: لە ڕاستی دا كە چوومە ڤیەننا كاك نەوشیروان بۆ شۆڕشی كورد گەڕابوویەوە كوردستان، بەڵام لەوێ برادەران و دۆستەكانی كە دەمبینین و قسەمان دەكرد، ئەوانیش باسیان لە كەسێتی و كاریگەری كاك نەوشیروان دەكرد، بەڕاستی زۆر جیاواز بوو لە كوردەكانی تری ڤیەنناش، تەنانەت لە كوردەكانی تری پارچەكانی ڕۆژئاوا و باكووریش جیاواز بوو تەنانەت لە هەڵسوكەوتی شەخسی و قسەكردنیشی دا، بۆ نموونە ئەو جادانەیان كە پێی دا دەڕۆن هەمووی تەنراوە بە باڵەخانەی بەرز بەرز، ئەو كوردانە كە دەچن تەنها سەیری دووكانەكانی خوارەوە دەكەن كە گڵۆپی ڕەنگا و ڕەنگ و جوانی لێیە و بەو گڵۆپانە ڕازێنراونەتەوە، كاك نەوشیروانیش گوتبووی: ئێوە هەر سەیری خوارەوە دەكەن، دەی سەرێكیش هەڵبڕن بزانن سەرەوە چی تێدایە، خۆی خەریك كردووە بەوەوە كە بگەڕێ و بزانێ بەڕێوەبەری و كارگێڕی حكومەت لەوێ چۆنە؟ بزانێ سیستەم چۆنە؟ بزانێ جادە و بان چۆنە؟ بزانێ پەیوندی نێوان شارەكان چۆنە؟ ئەو هەر لە سەرەتاوە مەبەست و ئامانجی بووە بۆ بونیادنان، لەكوێ لە كوردستان؟ من كە هاتمەوە ئێرە بە نزیكی لێرە ناسیم، چۆن ناسیم؟ من سەرقاڵی بەشی كوردی بووم و لەوێ وانەم دەگوتەوە، دەمویست فەرهەنگی كوردی – كوردی دابنێم، لەگەڵ مامۆستا جەمال عەبدول دا چووینە لای كاك نەوشیروان، ئینجا كاك نەوشیروان كە گوتەیەكی لەلادا بگوترابا ئالێرەدا – دەستی برد بۆ مێشكی – تۆمار دەبوو و لەبیریشی نەدەچووەوە، كە چووین من گوتم: دەمەوێ دەزگایەك درووست بكەین بۆ ئامادەكردن و نووسینەوەی فەرهەنگەكە. بەڵام دەبێ ئەوانەی لەوێ كار دەكەن بەقسەی من بكەن و گوێ لە من بگرن. ئیتر لەو ڕۆژەوە یەكترمان ناسی. بەڵام دوایی سەردانم كردووە و یەك دووجار دەچووینە دەرەوە و گفتووگۆمان دەكرد لەسەر باروودۆخەكە و باروودۆخی یەكێتی. بەڕاستی زۆر شت لەكاك نەوشیروانەوە فێر بووم، یەكێك لەو بابەتانەی بەلایەوە گرنگ بوو، بەردەوام دەیگوت: ئێمە پێویستمان بە حكومەتە بە سیستەمەوە، بە یاسا و دەستوورەوە، دەیگوت بەبێ پەرلەمانێكی ئازا و ئازاد كە پەرلەمانتارەكان لە ناوەوە خۆیان كارەكان بكەن بەبێ گەڕانەوە بۆ حیزب، سكرتێری هیچ پارتێك بە ملهوڕی نەچێتە سەریان، ملهوڕیانە بڕیار نەیەت و كارەكان بەوان بكات، تەنها لە دەرەوە ڕێنماییان بكەن دەوڵەتەكەمان نابێتە خاوەنی دامەزراوە و سیستەم، بۆیە زۆر باوەڕی بەو جۆرە پەرلەمانە هەبوو، زۆر باوەڕی بەوە هەبوو كە ئەو پەرلەمانە دەتوانێت چاودێری حكومەت بكات، بەڵام ئەگەر ملهوڕەكان لە دەرەوە دەست بەسەر پەرلەمان دا بگرن، ئەوكاتە حكومەت چاودێری ناكرێ.

گوڵنار: كاك نەوشیروان كتێبێكی نووسیوە (لە كەناری دانوبەوە تا خڕی ناوزەنگ)، مەبەستی لەو (دانوب)ە چییە؟

مەحوی: من چوومەتە ئەو هاوینە هەوارە، بەس نازانم كاك نەوشیروان خۆی حەزی كردووە وابێ یا چی؟ یا لێرە ئاوا ناسراوە؟ ئەگینا خۆی ئەو شوێنە ناوی دۆناوە. دۆناو لە ڤیەننایە و بە ئەڵمانیادا دەڕوا ڕووبارێكی درێژە، ئینجا كاك نەوشیروان بیر و ئەندێشەكانی خۆی لەنێوان ئەم دووانەدا كۆكردۆتەوە، ئەوە واتای هەیە كە دەڵێ: لەوێوە بۆ ئەوێ. واتاكەشی ئەوەیە كە دەبێ بچیتە قووڵایی ئەو مەودایانەوە كە ئەو بیر و ئەندێشانەی هەیە، ئەو مەودایەی لەنێوان دۆناودا هەیە تا دەگاتە خڕی ناوزەنگ، بەڵام ئەوەی كە زۆر ئازاری كاك نەوشیروانی دا لەناو یەكێتی خۆی دا كە خۆشیان دەزانی مێشكی بیركەرەوە و داهێنەر ئەوە گوێیان لێ نەدەگرت، كەسانێكی بوودەڵە هەبوون كە گوێیان لێ نەدەگرت، ئەگەر گوێیان لێ بگرتایە ئەم باروودۆخەی كە ئەمڕۆی كوردستانی تێكەوتووە تووشمان نەدەبوو، بۆچی؟ چونكە ئەو بەردەوام باوەڕی بەوە بوو كە سەردەمی شۆڕش سەردەمی شۆڕش و كوشتن و بڕینە، چونكە تۆ بۆ سەربەخۆیی كارت كردووە، كە هاتیتە حوكمڕانییەوە دەبێ حوكمڕانی بكەیت، دەبێ هەموو ئیشەكانت بدەیتە دەست قانوون، بیدەیتە دەست دەستوور، چونكە سەردەمی شۆڕش كۆتایی هات، لێرەوە دەبێ سەردەمی دەستوور دەست پێ بكا، بەڵام بەرپرسیار كە دوای بەرژەوەندی خۆی كەوتووە و كە بیر لە بیناكردن و درووستكردن و دەوڵەت درووستكردن ناكاتەوە دەستووری ناوێ، بە دەستوور كار ناكات، كە دەستووری نەویست پەرلەمانی ناوێ، كە پەرلەمانی نەویست حكومەت بەو دەردە دەڕوا، كە حكومەت بەو شێوەیەی لێ هات شارەكانیش وایان بەسەر دێ كە دەیبینین!

گوڵنار: لەبارەی كتێبەكانی كاك نەوشیروانەوە چی دەڵێیت؟

مەحوی: لەڕووی ناوەڕۆكەوە كاك نەوشیروان كە لە شاخ و لە سەردەمی شۆڕش دا بووە، لەو سەردەمی خوێنڕشتن و كوشتنەدا بووە، باوەڕی بە حكومەت و دەستوور هەبووە، باوەڕی بە سیستەم و دامەزراوە هەبووە، هەموو جارێكیش كە ئێرەی بەجێهێشتووە و خەڵك پێی وابووە ڕایكردووە، چووە بۆ ئەورووپا و لە ئەورووپا دانیشتووە ئەو بەرهەمانەی نووسیون كە ئێستا لە بەردەستمان دان، یەكێك لەو بەرهەمانەی كە ئێمە دەستمان پێكرد لەڕووی ناوەڕۆك و زمانەوە كە لێكۆڵینەوەی بۆ بكەین، هەڵێنجانی ناوەڕۆكەكەی بكەین، هەڵێنجانی ئەو لایەنانە بكەین كە لە كتێبەكەدا شاراوەن و بە ئاشكرا دەرنەبڕدراون، هەموو ئەمانە ئاشكرا دەبن كە ئێستا بۆم باسكردی كە بریتیە لە باوەڕبوون بە پەرلەمانی كارا و سەربەخۆ و دەستوور و دامەزراوەی یاسایی و دادوەریی، ئینجا باوەڕی بەوە هەبووە كە ئەم سەركردانەی كە سەركردایەتی شۆڕشیان كردووە، ژیر و زیرەكیان تێ دا نەبووە، كە كورد بەرامبەر بە تورك و بە فارس زۆر خۆی بە كەم زانیوە، خۆی بەرامبەر بە عەرەب بە كەم زانیوە، ئەوەش گەورەترین نەخۆشی بووە لە كورددا، هەڵەی كوشندەیان كردووە، سەركردەكانمان بە هەڵەی خۆیان شەهید كراون، ئینجا كاك نەوشیروان ئەو نموونانەی كە هێناونییەتەوە، نەچووە مێژووەكە بهێنێت و وەك خۆی بیگێڕێتەوە و بیكات بە گێڕانەوەی چیرۆك و بڵێت ئەمە مێژووەكەیە، بەڵكو هەمووی شی كردووەتەوە و ڕاڤە و لێكۆڵینەوەی لەسەر كردوون، دكتۆر كەمال مەزهەر كە مێژووی نووسیوەتەوە وەكو خۆی باسی كردووە، ئەم شی كردووەتەوە، ئەم لێكۆڵینەوەی لەسەر كردووە، ئەم پێت دەڵێت: بێگە بەگ بۆ وایكردووە؟ پێت دەڵێت: بۆچی دوو بران یەكێكیان ڕووی كردووەتە تاران و ئەوی تریان ڕووی كردووەتە ئەستەمبوڵ؟ بۆچی ئەمەی ئەستەمبوڵ دەڵێت: وەكو سەگ قاپییەكەت دەلێسمەوە؟! بۆچی ئەوەی ئەملایان كوڕی خۆی بە بارمتە دەنێرێت بۆ لای شا و شاش دەیكات بە شیعە و دەیكات بەوەی كە بیكا بە دوژمنی خۆیی و باوكیشی؟! ڕوونكردنەوەی ڕوون و تەواومان دەداتێ لەمەدا، باری ئابووریت بۆ ڕوون و شی دەكاتەوە لەڕێی لێكۆڵینەوەوە، كەم كەسی بواری زانستی ئابووری دەتوانێ ئەو كارە بكات، ئینجا لەڕووی ئایینەوە لێكۆڵینەوە دەكات كەم كەس ئەو لێكۆڵینەوەیەی پێ كراوە، لێكۆڵینەوەی لە هەموو بوارەكانی: ئایین، ئابووری، كشتووكاڵ، تەواوی قۆناغەكانی ئەو شۆڕش و سەردەمانەی ڕوون كردووەتەوە، هەموو ئەمانەی كردووە بۆچی؟ بۆ ئەوەی وەك پرۆگرام و دەستوور ئامادەی بكات بۆ دوای شۆڕش و ڕاپەڕین.

ئینجا ئەگەر بێیت لە زمانەكەی بدوێیت، یەكەم مامۆستایە لە كوردستان دا زمانی زانست مێژووی داناوە، یەكێكی تر پێش ئەو، ئەو كارەی نەكردووە، چی كردووە؟ جارێك زاراوە سیاسیی و ئابووری و ئایینی و سوپا و سەربازی و فەلسەفییەكانی ئەورووپیای هێناون و كردوونی بە كوردی، ئینجا هاتووە چی كردووە؟ ڕووداوێك لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕووی داوە، ئەم ڕووداوە بەشێكە لە مێژوو، كە ئەمەی شی كردۆتەوە و ڕوونكردنەوەی لەسەر كردووە، هاتووە بە شێوەزاری ئەوێ ئەو ڕووداوەی نووسیوەتەوە و لێكۆڵینەوەی لەسەر كردووە، ئەگەر لە هەورامان بووبێت بە شێوەزاری خۆیان هاتووە ئەو كارەی كردووە، ئەمە زمانی چییە؟ ئەمە زمانی زانستییە بۆ نووسینی مێژوو، ئەمجا نەهاتووە پیاهەڵدان بكات، هاتووە یا وەكو خۆی وەسفی كردووە یا شی كردووەتەوە، نەهاتووە بڵێ فڵان سەركردەمان ئەم سیفەتانەی هەبووە و پیای دا هەڵ بدات، ئەو كەسە چۆن بووبێت ئاوا باسی كردووە، بۆ ئەوەی من و تۆ كە ئەمڕۆ مێژووەكە دەخوێنینەوە پەند و وانەی لێ وەرگرین نەك بكەوینە ژێر هەست و عاتیفەمانەوە و بە شان و باڵی سەرۆكەكانمان دا هەڵ بدەین، ئەمە لە ڕاستی دا هێندە گرنگە كە كەم كەس لە مامۆستاكانی زانكۆی ئێمە پەی بەوە بردبێ یا توانیبێتی ئەوە بكات، خۆی وشەی نوێی داهێناوە، وشەی درووستكردووە، من ئێستا شتەكان نایەنەوە یادم، چونكە زۆر زۆرن، ئایین بەهەشت بۆ نموونە، ئایین بەهەشت چییە؟ ئەو ئایینانەن كە مژدەی بەهەشت بە ئاییندارەكانیان دەدەن، بەڵام نەهاتووە بڵێ ئایین دۆزەخ. بۆچی؟ چونكە ئایین شتی باشی پێیە، ئایین بەهەشت و خۆشەویستی پێیە، ئایین خۆ شتی خراپی پێ نییە، بیركردنەوەكانی زۆر وردن، سەیركە ئەو ناڵێت: كورد و هاوڵاتی، چونكە لە كوردستان دا تەنها كورد هاوڵاتی نییە، ئەرمەنیش هەیە، ئازەری و عەرەب و توركیش هەیە، ئەو دەڵێ هاوڵاتی و كورد، كە باسی هەرێمی كوردستان دەكا دەڵێ هاوڵاتی و كورد، بە واتا هاوڵاتی و كورد بۆ كاك نەوشیروان لە فەرمانڕەوایی و حوكمڕانی دا لە كوردبوون گرنگترە، ئەوە ئەنجامی هەموو ئەو لێكۆڵینەوانە بووە كە هەیبووە، ئینجا ئەوە یەكەم بەرهەمییەتی كە ئێمە كارمان لەسەر كردووە و من دەتوانم ئاوا لەڕووی زانستییەوە قسەی لەسەر بكەم.

گوڵنار: لەم دواییانەدا كرانەوەیەكی بەرچاوی نەوشیروان موستەفا دەبینرا بەرامبەر بە ئایین، گەڕانەوە و سەردانەكانی بۆلای زانا و مامۆستایانی ئایینی و مزگەوت و حوجرەكان، تەنانەت مەڕاسیمی ناشتنەكەشی بەشێوەی كەلتوور و عورفی ئایینی كوردستان بەڕێوەچوو كە پێدەچێت وەسییەت و ڕاسپاردەی خۆی بووبێت، جەنابت چی دەڵێی لەم بارەیەوە؟

مەحوی: بۆچی دەفەرموون گەڕانەوە بۆ ئایین.

گوڵنار: بە جۆرێك لە جۆرەكان دەیویست دوای نائومێد بوونی لە خەباتی پەرلەمانی و خەباتی چەكداری، هانا بۆ ئایین بەرێتەوە و خەباتە نەتەوەییەكە تێكەڵ بە خەباتە ئایینییەكە بكات و شۆڕشێكی گۆڕانكاریی هاوشێوەی قازی و پیران و حەفید و نەهری درووست بكاتەوە.

مەحوی: ئافەرین سەد ڕەحمەتت لێبێت، كاك نەوشیروان موستەفا لە كۆتاییەكانی تەمەنی دا گەیشتبووە ئەو قەناعەت و باوەڕەی كە هاوشێوەی (قازی و پیران و نەهریی و حەفید) خەباتە نەتەوەیی و ئایینییەكە تێكەڵ بكا بۆ ڕزگاركردنی كوردستان لەو چەقبەستووییە. سەردان و دیدارەكانیشی لە مزگەوتی گەورەی سلێمانی و بارەگاكانی خۆی لەگەڵ چینی مەلایان دا هەر بۆ ئەوە بوو، بەڵام مەرگ مەودای نەدا! لە كاتی شۆڕش و كە گەنج و منداڵیش بووە پێشتر ئەو بیروباوەڕەی هەبووە، ئینجا ئەو سەردەمەی كە من بە سەردەمی باوم ناوبرد، دەبوو دایك و باوك بەتایبەت باوك منداڵ بنێرن بۆ حوجرە، كاك نەوشیروانیش خۆی لە كتێبی (پەنجەكان یەكتری دەشكێنن)دا باسی ئەو ئەركەی باوكی و چوونی خۆی بۆ حوجرە و خوێندنی ئایینی كردووە، تەنانەت ئەو كاتە كچیشیان دەنارد بۆ حوجرە، بەتایبەت كە كاك نەوشیروان كە باوكی خستوویەتییە بەر خوێندن و تەنانەت ئەو سەرچاوانەش كە لێی خوێندوون و خراوەتە بەردەستی، بە تەنها سەرچاوە نەبوون دەربارەی مێژوو و كورد، بەڵكو دەربارەی ئایین بووە، دەربارەی ڕووداوەكان بووە، دەربارەی پەیوەندییەكان بووە، ئەو لە ڕاستی دا باوەڕی بە خودا و ئایین هەبووە و هەرگیز كەسێكی بێ باوەڕ نەبووە، بەڵام یەك شتیش لە ژیانی دا هەبوو، هیچ كارێكی نەكردووە ئەگەر مافی لە سەدا سەدی ئەو كارەی نەدابێت، كە شۆڕشگێڕ بووە شۆڕشگێری ڕاستەقینە بووە، كە هاتە فەرمانڕەوایی و حوكمڕانییەوە، فەرمانڕەوایەكی سەركەوتوو و چاك بوو، باوەڕی لە سەدا سەدی بە دەستوور و قانوون و پەرلەمان و سیستەم و یاسا هەبوو، لەبەر ئەوە لێی لانەداوە، بەردەوام دەیگوت: من دژی كاك مەسعود بارزانی نیم، دەیگوت: من سیستەمم دەوێ، ئەگەر سیستەمەكە پەرلەمانی بێت، ئەوا دەبێت پەرلەمان چاودێری حكومەت بكات، دەبێ پەرلەمان خۆی كار بكات، نەك من كاری پێ بكەم، بۆیە دەبینی كە كارێكی كردووە و دەستی داوەتە شتێك لە سەدا سەد وەكو خۆی كردوویەتی، من كە ئێستا دەڵێم: ناتوانم وەڵامی هەندێ پرسیارت بدەمەوە، یا ناتوانم بچمە ناو ئەو بابەتەوە ئەوە سیفەتێكە لەوەوە وەرم گرتووە، چونكە ئەگەر وەڵامت بدەمەوە، نا زانستییانە وەڵامت دەدەمەوە، ئەوەش لەسەرم دەكەوێ. بۆیە بەدڵنیاییەوە باوەڕم بەو كرانەوەیە هەبوو كە لە نەوشیروان موستەفادا ڕووی دا بەرامبەر بە ئایین، ئێستاش باوەڕم پێیەتی. جاران دەمانگوت ئافرەت نیوەی كۆمەڵە، با ئافرەت بێتە پێشەوە بۆ ئەوەی ئەو نیوەی كۆمەڵەمان پشتگوێ نەخەین و نا بەشدار نەبن لە درووستكردنی وڵاتەكەمان دا. ئەی باشە ئاییندارەكان چەندن؟ نیوەی كۆمەڵگە زیاتر نین؟! ئەگەر ئەمانە نەیەنینە پێشەوە و پێكەوە كار نەكەین كەی درووستە؟ خۆمان پێنج ملیۆنین، لێرە دوو ملیۆن و نیومان لەگەڵ دا بێت و لەو دوو ملیۆن و نیوەش نیوەی ئافرەت پەراوێز بخەین و ملیۆنێكی بمێنێتەوە، بەم ملیۆنەوە چی دەكرێت، دوای ئەوە ئایا لە ئافرەتان دا زیرەك و ژیر و بە توانامان نییە؟ وە لە ئایینداران دا ژیر و زیرەكمان نییە؟ ئەی بۆچی ئێمە لە بەهرە و توانای ئەوانە خۆمان بێ بەش بكەین؟ بۆ ئەم میللەتە لە بەهرەی ئەوانە بێ بەش بێت. كاك نەوشیروان تەنانەت لەگەڵ ئەو لایەنانەدا خۆپیشاندانەكانی ئاڕاستە دەكردن كە لایەنی ئیسلامیی بوون، تەنانەت تا كۆچی دواییشی كرد هەر لە پەیوەندی دا بوو لەگەڵیان، ئەو باوەڕی بەوە بوو كە چۆن دەكرێت ئاییندارانی وڵاتەكەمان پشتگوێ بخەین كە لە نیوەی زیاترن، كێ ئەو حەقە دەدات بە ئێمە، دەبێ بیر لەوە بكەینەوە، ئەو سیستەمەی كە ئێمە دەمانەوێ بۆ حوكمڕانی سیستەمێكی عەلمانییە یا سیستەمێكی ئایینییە! ئەو پەرلەمانەش دەستوورێكی دەوێ كە عەلمانی بێت، ئایین لەجێی خۆی، ئێمە ڕێزی ئایین دەگرین و ئاییندارین، ئەمیش لە جێی خۆی و كاری پێ دەكەین، ئینجا لە بیرت نەچێت كڵێسا ئێستاش قسەی خۆی هەیە لە هەموو پێشكەوتنە زانستییەكانی دونیا و ئەورووپادا، پۆتین كە دەچێت بۆلای پاپا خۆ بە خۆڕایی ناچێت كە قاوەی لەگەڵ دا بخواتەوە، بەڵكو چووە گفتووگۆ بكا، چونكە ڤاتیكان بڕیار و بۆچوونی خۆی هەیە، لای ئێمەش بەداخەوە سعودیەی عەرەبی نا، پێویستە لای ئێمەش ئەو شێوە لە یەكگەیشتنە لەنێوان عەلمانییەت و ئیسلامییەت دا هەبێت و پێویستە درووست بكرێت.

گوڵنار: بۆچی بەشێك لە نووسەر و ڕۆشنبیرەكانمان مەسعوود موحەممەدیان كردبووە نیشانە و تیریان تێ دەگرت؟

مەحوی: خوالێخۆشبوو مەسعوود موحەممەد بە ڕێبازی زانستی كاری نەكردووە، بەڵام لێكۆڵینەوەكانی كە لێكی داونەتەوە ئەنجامی لێكۆڵینەوەی زانستی بەدەستهێناوە. ئەو ڕۆشنبیرانەی لە بەغدا و لە كۆڕی زانیاریی كورددا ململانێیان لەگەڵ مەسعوود موحەممەددا دەكرد و شەڕێكی دەرووونی توندیان دژی بەرپاكردبوو، هۆكارەكەی تەنها ئەوەبوو ئەوان بە بڕوانامە و لێكۆڵینەوەی زانستی و ئەكادیمییەوە نەدەگەشتن بە ئەنجامی لێكۆڵینەوەكانی مەسعوود موحەممەد كە لەو بوارەدا نە ئەكادیمی بوو نە خاوەنی بڕوانامەی بەرز! بۆیە ئەو داخە بە مەسعوود دەڕێژن كە بە زانست و بڕوانامە بەدەستهاتووەكەی خۆیان ئەو ئەنجامەیان بەدەست نەهێناوە و بەو ئەنجامە نەگەیشتوون كە مەسعوود موحەممەد پێی گەشتبوو! ئێ ئەمەش مایەی نەنگی و ناخۆشییە كە منێك هەڵگری نامەی دكتۆرابم و ئەم ناو و ناوبانگەم هەبێت، مەسعوود موحەممەدێك ئەمە بەرهەمی كارەكەی بێت چاوەڕێ دەكەم یا دەترسم جێگە بە من لەق بكات، ئەگەر لە پۆستەكەشم دا لەقی نەكا خۆ دەتوانێت لە كۆمەڵگەدا و لە فەزای ڕۆشنبیریی دا لەقی بكات. خۆ بینیشمان ناوبانگ و پلەی ئەو كەسانەی لە كۆمەڵگەدا لەق كرد بەبێ ئەوەی مەسعوود موحەممەد ئیشی بۆ ئەو لەقكردنە كردبێت، ئێستا مەسعوود موحەممەد بەناوبانگە یان ئەندامانی ئەكادیمی كوردی ئەمڕۆی هەولێر؟ كەواتە ئەمەی ئەمڕۆشمان لەوەی دوێنێمان باشتر نییە.