ئەنجومەنی باڵای فەتوا: بەهۆی بای بەتین و سەرماو گەرماو قوڕ وتاریكییەوە، جەمعكردن دروست نییە

پەیام

ئەنجومەنی باڵای فەتوا، لە بارەی حوکمی کۆکردنەوەی نوێژەکان بە هۆی بارانەوە راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوەو دەڵێت: هیچ دەقێكی سەریح نییە لە فەرموودەكان كە پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) فەرمانی كردبێت بە كۆكردنەوەی نوێژ بەهۆی باران بارینەوە

حوكمی كۆكردنەوەی نوێژەكان بەهۆی بارانەوە
قال تعالی: فَاسْأَلُوا أَهْڵ الژِّكْڕ إِنْ كُنْتُمْ ڵا تَعْڵمُونَ ـ (سورە النحل ـ 43)
الحمد لله والصلاة والسلام علی سیدنا محمد رسول الله وعلی آله وصحبه ومن والاه وبعد:
دوای ئەوەی لە هەندێك لە لیژنەی فەتواكانی لقەكانەوە و زۆرێك لە مسوڵمانانەوە داوا كرا كە ئەنجومەنی باڵای فەتوا حوكمی كۆكردنەوەی نوێژەكان بەهۆی بارانەوە ڕوون بكاتەوە، هەرچەندە ئەنجومەن لە فەتوایەكی پێشوویدا بەژمارە (3) لە بەرواری 19/2/2016 بە كورتی ئەم بابەتەی ڕوون كردووەتەوە، بەڵام لەبەر ئەوەی لە هەندێ شوێن و هەندێك خەڵك بەهۆكاری زۆر سادە و بێ شارەزایی لە شەرع، نوێژەكانیان كۆ دەكەنەوە و نیگەرانی و خیلافی زۆریان دروست كردووە لە مزگەوتەكاندا، بۆیە ئەنجومەن بە پێویستی زانی لە دانیشتنی ئاسایی ژمارە 1/6/1441 بەرامبەر بە 28/1/2020 دووبارە ئەم بابەتە بەم شێوەیەی خوارە بۆ نوێژ خوێنان و مامۆستایانی بەڕێزی كوردستان ڕوون بكاتەوە:
1ـ ئەسڵ وایە هەموو نوێژێك لەكاتی خۆیدا ئەنجام بدرێت، چونكە خوای گەورە دەفەرموێ: [إِنَّ الصَّڵاەَ كَانَتْ عَڵی الْمُۆْمِنِینَ كِتَابًا مَوْقُوتًا] (سورە النسا‌و: 103)
2ـ جەمعكردن بەهۆی بارانەوە لەمەزهەبی حەنەفیەكانداو ئیمامی موزەنی و هەندێكی دیكە لە شافیعیەكان، بەهیچ شێوەیەك دروست نییە، وە لە مەزهەبی خۆماندا، مەزهەبی ئیمامی شافیعی و مەزهەبی مالیكی و مەزهەبی حەنبەلیدا بە كۆمەڵێك مەرج، كە باسیان دەكەین ڕێگەی پێدراوە، بەڵام مالیكیەكان و حەنبەلیەكان و ئیمامی حەرەمەین لە شافیعیەكان تەنها جەمع كردنی نوێژی مەغریب و عیشا بە تێكڕای مەرجەكانەوە بە دروست دەزانن .
3ـپێویستە ئەم بابەتە وەك ڕوخسەتێك سەیر بكرێت، نەك وەك سوننەتێك و بەكەمی و تا مەرجەكانی بە دڵنیاییەوە نەیەتە دی ئەنجام نەدرێت چونكە :
أ - هیچ دەقێكی سەریح نییە لە فەرموودەكان كە پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) فەرمانی كردبێت بە كۆكردنەوەی نوێژ بەهۆی باران بارینەوە، یان ڕیوایەتێكی صەحیح و صەریح كە پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم) بۆ خۆی ئەنجامی دابێت، ئەوەی هەیە تەنها ئاماژەو مەفهومی موخالەفەی ڕیوایەتەكان و ئیجتیهادە لە مانا كردنی فەرموودەكاندا، وەك ئەو فەرموودەیەی كە ئیمامی موسلیم ڕیوایەتی كردووە لە ئیبن عەبباسەوە رضي الله عنهما- (جَمَعَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بَيْنَ الظُّهْرِ وَالْعَصْرِ، وَالْمَغْرِبِ وَالْعِشَاءِ بِالْمَدِينَةِ، فِي غَيْرِ خَوْفٍ، وَلَا مَطَرٍ» وفِي حَدِيثِ وَكِيعٍ: قَالَ: قُلْتُ لِابْنِ عَبَّاسٍ: لِمَ فَعَلَ ذَلِكَ؟ قَالَ: «كَيْ لَا يُحْرِجَ أُمَّتَهُ )،  هەروەها هەر ئیمامی موسلیم لە ئیبن عەبباسەوە ڕیوایەتی كردووە  (صَلَّى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الظُّهْرَ وَالْعَصْرَ جَمِيعًا , وَالْمَغْرِبَ وَالْعِشَاءَ جَمِيعًا فِي غَيْرِ خَوْفٍ وَلَا سَفَرٍ " ، قَالَ مَالِكُ بْنُ أَنَسٍ: أَرَى ذَلِكَ كَانَ فِي الْمَطَرِ.
ب - هەروەها هەندێ لە زانایان فەرمویانە فەرموودەكە (مضطرب)ە وكاری پێ ناكرێت، چونكە بەچەند ڕیوایەتی جیاواز هاتووە لەوانە هەر لە صەحیحی موسلیمدا هاتووە (جَمَعَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي غَزْوَةِ تَبُوكَ فجمع بين الظهر والعصر والمغرب العشاء، قال سعيد قلت لابن عباس ما حمله على ذلك قال أراد أن لا يحرج أمته) ، هەروەها له بوخاريدا هاتووه: (صَلَّى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الظُّهْرَ وَالْعَصْرَ جَمِيعًا، وَالْمَغْرِبَ وَالْعِشَاءَ جَمِيعًا، فِي غَيْرِ خَوْفٍ، وَلَا سَفَرٍ). هەروەها لە بوخاری هاتووە: (صَلَّی رَسُولُ اللهِ صَلَّی اللهُ عَڵیْهِ ۆسَلَّمَ الڤُّهْرَ ۆالْعَصْرَ جَمِیعًا، ۆالْمَغْڕبَ ۆالْعِشَا‌وَ جَمِیعًا، فِی غَیْڕ خَوْفٍ، ۆڵا سَفَرٍ.
ج- وە هەندێك لە زانایانی دیكە، وەكو ئیمامی ترمزی دەفەرموون فەرمودەكە كاری پێ ناكرێت لەبەر ئەوەی (معلل) ە ئیمامی ترمزی دەفەرموێ: (جميع ما في هذا الكتاب من الحديث هو معمول به، وبه أخذ بعض أهل العلم ماخلا حديثين: حديث ابن عباس: أن النبي صلى الله عليه وسلم جمع بين الظهر والعصر بالمدينة، والمغرب والعشاء من غير خوف ولاسفر، ولا مطر، وحديث النبي صلى الله عليه وسلم أنه قال: إذا شرب الخمر فاجلدوه فإن عاد في الرابعة فاقتلوه، وقد بينا علة الحديثين جميعا في الكتاب) . سنن الترمذي 6/258.
د- وە هەر پێشەوایانی (الترمزی و الدارقطنی و الحاكم و الطبرانی) هەر لە ئیبن عەبباسەوە(رضي الله عنهما) فەرمودەیەیەك ڕیوایەت دەكەن بە پێچەوانەی ئەم فەرموودەیەی كە (معلل)ە، پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم: دەفەرموێ (من جمع بین الصلاتین من غیر عذر فقد أتی بابا من أبواب الكبائر). سنن الترمذي 1/259 ، سنن الدارقگنی2/247، المعجم الكبیر للطبرانی 11/216، المستدرك علی الصحیحین1/409.
ئیمامی (الترمذي) لەگەڵ ئەوەیشدا كە ئەم فەرمودەیە بە لاواز دادەنێ بەڵام دەفەرموێ: "والعمل علی هذا عند أهل العلم: أن لا یجمع بین الصلاتین إلا في السفر أو بعرفة".
 هـ- ئیمامی بەیهەقی دەفەرموێ ئەو ڕیوایەتەی كە دەفەرموێ: (ولا مطر) ئیمامی بوخاری لە صەحیحەكەیدا نەیهێناوە ئەگەرچی سەنەدەكەی بە مەرجی خۆشیەتی لە بەرئەوەی ئەو حەدیسە پێچەوانەی ریوایەتی جمهوری ڕاویەكانە كە باسی (المطر)ی تیادا نییە. سنن البیهقی(3/368).
بۆیە ناكرێت بڵێین سوننەتە، بەڵكوو تەنها ڕوخسەتێكەو لە سنوورێكی تەسك، زانایان بە ئیجتیهاد لە كۆی مانای فەرمودەكان و هەندێك عەمەلی سەحابەو تابعین وەریانگرتووە، پاشان بەچەندین مەرج ڕێگەیان پێداوە.
4ـزانایان چەند مەرجێكیان داناوە بۆ ئەنجامدانی جەمعكردنی نوێژ بەهۆی بارانەوە، كۆی ئەو مەرجانە خۆی دەبینێتەوە لەوەدا كە ئەگەر نوێژخوێن بێتەوە بۆ مزگەوت بۆ نوێژی دووهەم بەهۆی بارانەكەوە توشی ئەزیەت ببێت، ئەمەش وەك ئیمامی بەیهەقی دەفەرموێ وەرگیراوە لە فەرموودەكەی ئیبن عەبباس(رضي الله عنهما) كە فەرموویەتی: (أَرَادَ أَنْ ڵا یُحْڕجَ أُمَّتَهُ) واتە: ویستوویەتی ئوممەتەكەی توشی ئەزیەت نەكات ، كەواتە ئەگەر ئیحراج وئەزیەت نەبوو نابێت ئەنجام بدرێت، چونكە خوای گەورە دەفەرموێت: [إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا] (سورة النساء: 103)، وە ئەوفەرموودانەی كە باس لە ئەنجامدانی نوێژەكان دەكەن لەكاتە دیاریكراوەكانی خۆیاندا زۆرن وبەهێزن، كەواتە ئەگەر هاتنەوە بۆ نوێژی دووهەم ئەزیەتی تیا نەبوو ئەم ڕوخسەتە جێبەجێ ناكرێ ، ئەو مەرجانەش بریتین لە:
أ‌. دەبێت (جمع التقدیم) بێت، وە (جمع التأخیر ) تیایدا دروست نییە.
ب‌. ئەو كەسەی جەمعەكە دەكات ئەهلی جەماعەتی ئەو مزگەوتە بێت نەك ڕێبوار بێت.
ت‌. ماڵی لە مزگەوت دوور بێت بە شێوەیەك ئەزیەت بخوات بە هۆی بارانەكەوە، نەك دراوسێی مزگەوتەكە بێت.
پ‌. بارانەكە لەكاتی نیەت هێنانی نوێژی یەكەم هەبێت و بەردەوام بێت تا سەلام دانەوەو لەكاتی نیەت هێنانی نویژی دووهەمیش هەر هەبێت، وە بارانەكە زەوی و جل و بەرگ تەڕ بكات.
ج‌. هەروەها پێویستە نیەتی كۆكردنەوە بهێنێ لە كاتی نوێژی یەكەمدا و فەصلی زۆر نەكەوێتە نێوان دوو نوێژەكان و بە نوێژی یەكەم دەست پێ بكەن، وەك جەمعی پێش خستن لە سەفەردا.
5. جەمعكردن بەهۆی بەفرو تەرزەشەوە دروستە، بە مەرجێك بتوێتەوە و جل و بەرگ تەڕ بكات و خەڵك ئەزیەتی پێوە ببینێت.
6. بەهۆی بای بەتین و سەرماو گەرماو قوڕ وتاریكییەوە جەمعكردن دروست نییە، چونكە وەك ئیمامی نەوەی لە (المجموع ) دەفەرموێ بای بەتین و سەرماو گەرماو قوڕ وتاریكی لەسەردەمی پێغەمبەر -صلی الله علیە وسلم- و خەلیفەكانیشدا هەبووە، بەڵام نەقڵ نەكراوە جەمعیان كردبێت بەو هۆیانەوە.
7. ئەگەر بە ئۆتۆمبیل دەهاتە مزگەوت یان لە ژێر گویسەبان و سواندەی ماڵاندا یان لە ژێر چەترو سەیوانێكدا دەیتوانی بگاتە مزگەوت و تەڕ نەدەبوو؛ ئەوە بۆی نییە نوێژەكەی جەمع بكات. (1)
8. هەركاتێك بەو مەرجانەی سەرەوە جەمعەكە ئەنجام درا پێویستە بۆ نوێژی دووهەم بانگ بدرێت و دەرگای مزگەوت دانەخرێت لە بەر ئەوانەی نەهاتونەتە مزگەوت، یان مەرجەكانیان تیادا نەهاتۆتە جێ.
لە كۆتاییدا ئەنجومەنی باڵای فەتوا پێی وایە لە واقیعی ئێستای كوردوستاندا ئەستەمە لە زۆربەی كات وشوێن لە زوربەی خەڵكیدا ئەو مەرجانەی زانایان دایانناوە بۆ دروستی ئەم كۆ كردنەوەیە بێنە دی، بۆیە پێویستە موسوڵمانان خۆیان بپارێزن، ولەسەر ئەصلی نوێژكردن لەكاتی خۆیدا بمێننەوە، مەگەر زۆر دڵنیابن لە هاتنە دی تێكڕای مەرجەكان، چونكە ئەو دەقانەی كە باس لە پارێزگاری كردن لە نوێژ لەكاتی خۆیدا دەكەن زۆر بەهێز و صەریحن وەك ئایەتی: (إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا) (سورة النساء: 103)، وە هەروەها فەرمودەكانی تایبەت بە (أحادیث المواقیت) دیاری كردنی كاتەكانی نوێژ بەگشتی، وە هەروەها دەرچوون لە خیلاف و جیاوازی زانایان مەبەستێكی شەرعییە.

والله تعالی أعلم
وصلی الله علی سیدنا محمد وعلی ێ‌له وصحبه أجمعین.
ئەنجومەنی باڵای فەتوا
هەولێر/ 1/6/1441ه = 28/1/2020م = 9/11/2720 ك
ـــــــــــــــــــــــــــــــ
(1) بروانه: البيان في المذهب للعمراني 4/380 وما بعدها، المجموع شرح المهذب4/381 ، منهاج الطالبين ص:46 ، تحفة المحتاج 2/403، الذخيرة في فروع المالكية 2/374، والمغني لابن قدامة2/204، وشرح صحيح مسلم للنووي 5/215، وفتح الباري شرح صحيح البخاري لابن رجب 4/360 وما بعدها..، الديباج على صحيح مسلم بن الحجاج للامام السيوطي 2/335 ، كنز الراغبين شرح الجلال المحلي ( 1: 392)