8 کاتژمێر پێش ئێستا
189 جار خوێنراوەتەوە
به‌نداوی نه‌هزه؛ به‌نداوێك كه ده‌یان هه‌نگاو وڵاتێك ده‌باته پێشه‌وه
په‌یام
به‌نداوی نه‌هزه
به‌نداوی گه‌وره‌ی نه‌هزه‌ی ئه‌سیوپیا كه له‌سه‌ر رووباری نیلی شین دروست ده‌كرێت، یه‌كێكه له گه‌وره‌ترین پڕۆژه‌كانی ژێرخانی ئاو له ئه‌فریقا. ئه‌م به‌نداوه مه‌زنه، كه توانای به‌رهه‌مهێنانی بڕێكی زۆر كاره‌بای هه‌یه، بۆ ئه‌سیوپیا هیوایه‌كی گه‌وره‌یه بۆ گه‌شه‌پێدانی ئابووری و دابینكردنی كاره‌با بۆ ملیۆنان هاووڵاتی، به‌ڵام له هه‌مان كاتدا بووه‌ته سه‌رچاوه‌ی گرژییه‌كی قووڵ له‌گه‌ڵ هه‌ردوو وڵاتی خوارووی رووباری نیل، میسر و سوودان.
ورده‌كارییه‌كانی به‌نداوه‌كه:
به‌نداوی نه‌هزه، كه ده‌كه‌وێته سه‌ر رووباری نیلی شین له هه‌رێمی بنیشانگول-گوموز له رۆژئاوای ئه‌سیوپیا، نزیك سنووری سوودان، به به‌رزایی 145 مه‌تر و درێژی 1,780 مه‌تر دیزاین كراوه. توانای گلدانه‌وه‌ی 74 ملیار مه‌تر سێجا ئاوی هه‌یه و 16 یه‌كه‌ی به‌رهه‌مهێنانی كاره‌بای تێدایه، كه چاوه‌ڕوان ده‌كرێت توانای به‌رهه‌مهێنانی 5,150 مێگاوات كاره‌بای هه‌بێت. ئه‌م پڕۆژه‌یه له ساڵی 2011 ده‌ستیپێكردووه و بڕی 4.8 ملیار دۆلاری ئه‌مه‌ریكی تێچووه، كه زۆربه‌ی له رێگه‌ی داهاتی ناوخۆیی و قه‌رزی نێوخۆییه‌وه دابین كراوه.
سووده‌كانی بۆ ئه‌سیوپیا:
بۆ ئه‌سیوپیا، به‌نداوی نه‌هزه پڕۆژه‌یه‌كی ستراتیژییه و چه‌ندین سوودی گرنگی هه‌یه:
به‌رهه‌مهێنانی كاره‌با: یه‌كێكه له ئامانجه سه‌ره‌كییه‌كان، كه دابینكردنی كاره‌بایه بۆ ملیۆنان هاووڵاتی كه ئێستا ده‌ستیان به كاره‌با ناگات. ئه‌مه‌ش هه‌لێكی گه‌وره‌یه بۆ گه‌شه‌پێدانی پیشه‌سازی و باشتركردنی ژیانی خه‌ڵك.
هه‌نارده‌كردنی كاره‌با: ئه‌سیوپیا پلانی هه‌یه كاره‌بای زیادە به وڵاتانی دراوسێ بفرۆشێت، وه‌ك كینیا، سوودان و جیبۆتی، كه داهاتێكی زۆر بۆ وڵات دابین ده‌كات.
گه‌شه‌پێدانی ئابووری: پڕۆژه‌كه ده‌یان هه‌زار هه‌لی كاری دروست كردووه و چاوه‌ڕوان ده‌كرێت ببێته بزوێنه‌رێكی گه‌وره بۆ گه‌شه‌ی ئابووری ئه‌سیوپیا.
كۆنترۆڵكردنی لافاو و به‌ڕێوه‌بردنی ئاو: به‌نداوه‌كه یارمه‌تی كۆنترۆڵكردنی لافاو و باشتر به‌ڕێوه‌بردنی سه‌رچاوه ئاوییه‌كان ده‌دات.
كاردانه‌وه‌كان و كێشه‌كانی نێوان میسر و سوودان له‌گه‌ڵ ئه‌سیوپیا:
به‌نداوی نه‌هزه بووه‌ته خاڵێكی گرژییه‌كی زۆر له نێوان ئه‌سیوپیا و هه‌ردوو وڵاتی خوارووی رووباری نیل، واته میسر و سوودان. مێژووی كێشه‌كانی نیل ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ چه‌ندین ده‌یه، به‌ڵام دروستكردنی ئه‌م به‌نداوه گرژییه‌كانی گه‌یاندۆته ئاستێكی مه‌ترسیدار.
ترسی میسر:
میسر به‌شێوه‌یه‌كی مێژوویی زۆرینه‌ی ئاوی خواردنه‌وه و كشتوكاڵی خۆی له رووباری نیل وه‌رده‌گرێت. نزیكه‌ی 97%ی پێداویستییه ئاوییه‌كانی میسر پشت به ئاوی نیل ده‌به‌ستێت. سه‌ره‌كیترین نیگه‌رانییه‌كانی میسر بریتین له:
كه‌مبوونه‌وه‌ی ئاو: میسر ده‌ترسێت له‌وه‌ی پڕكردنه‌وه و به‌ڕێوه‌بردنی به‌نداوه‌كه له‌لایه‌ن ئه‌سیوپیاوه ببێته هۆی كه‌مبوونه‌وه‌ی به‌رچاوی رێژه‌ی ئاوی نیل كه ده‌گاته میسر.
زیان بۆ كشتوكاڵ: كه‌مبوونه‌وه‌ی ئاو كاریگه‌ری نه‌رێنی گه‌وره‌ی ده‌بێت له‌سه‌ر سێكته‌ری كشتوكاڵی میسر، كه بژێوی ملیۆنان كه‌س دابین ده‌كات.
زیان بۆ به‌نداوی ئه‌سوان: میسر نیگه‌رانه له‌وه‌ی به‌نداوی نه‌هزه كاریگه‌ری له‌سه‌ر ئاستی ئاوی ناو ده‌ریاچه‌ی ناسر (پشتی به‌نداوی ئه‌سوان) و توانای به‌رهه‌مهێنانی كاره‌بای به‌نداوی ئه‌سوان هه‌بێت.
ئاسایشی ئاو: میسر ئاوی نیل به پرسێكی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی ده‌زانێت و هه‌ر كه‌مبوونه‌وه‌یه‌كی به هه‌ڕه‌شه داده‌نێت.
ترسی سوودان:
سه‌ره‌تا سوودان پاڵپشتی ئه‌سیوپیای ده‌كرد، به‌ڵام دواتر هه‌ڵوێستی گۆڕی و ئێستا ئه‌ویش نیگه‌رانی خۆی ده‌رده‌بڕێت. نیگه‌رانییه‌كانی سوودان بریتین له:
كاریگه‌ری له‌سه‌ر به‌نداوه‌كانی سوودان: سوودان ده‌ترسێت له‌وه‌ی پڕكردنه‌وه و به‌ڕێوه‌بردنی به‌نداوی نه‌هزه كاریگه‌ری له‌سه‌ر به‌نداوه‌كانی سێنار و روسێریس له وڵاته‌كه‌ی هه‌بێت.
سه‌لامه‌تی و به‌ڕێوه‌بردن: سوودان نیگه‌رانه له‌سه‌ر سه‌لامه‌تی به‌نداوه‌كه و پێویستیی به هه‌ماهه‌نگی ته‌واو هه‌یه له به‌ڕێوه‌بردنی ئاودا.
كۆنترۆڵكردنی لافاو: له كاتێكدا به‌نداوه‌كه ده‌توانێت لافاو كۆنترۆڵ بكات، به‌ڵام سوودان ده‌یه‌وێت دڵنیا بێت كه ئه‌و كۆنترۆڵكردنه به‌شێوه‌یه‌ك ده‌بێت كه زیانی بۆ سوودان نه‌بێت.
هه‌وڵه دیپلۆماسییه‌كان و بنبه‌ست:
چه‌ندین خولی گفتوگۆ له نێوان ئه‌سیوپیا، میسر و سوودان به به‌شداری رێكخراوه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان و وڵاتانی ناوچه‌كه وه‌ك ئه‌مه‌ریكا و یه‌كێتی ئه‌فریقا ئه‌نجامدراون. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی هه‌ندێك پێشكه‌وتن به‌ده‌ست هاتووه، به‌ڵام سه‌ره‌ڕای هه‌موو هه‌وڵه‌كان، لایه‌نه‌كان نه‌یانتوانیوه بگه‌نه رێككه‌وتنێكی گشتگیر و پابه‌ندكه‌ر له‌سه‌ر شێواز و خێرایی پڕكردنه‌وه و به‌ڕێوه‌بردنی به‌نداوه‌كه.
خاڵه سه‌ره‌كییه‌كانی ناكۆكی بریتین له:
ماوه‌ی پڕكردنه‌وه: میسر داوای ماوه‌یه‌كی درێژتر ده‌كات بۆ پڕكردنه‌وه‌ی به‌نداوه‌كه بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی كاریگه‌رییه‌كان، له‌كاتێكدا ئه‌سیوپیا ده‌یه‌وێت به خێرایی پڕی بكاته‌وه بۆ ده‌ستپێكردنی به‌رهه‌مهێنانی كاره‌با.
مێكانیزمی چاره‌سه‌ركردنی ناكۆكییه‌كان: رێككه‌وتن له‌سه‌ر میكانیزمێكی كاریگه‌ر بۆ چاره‌سه‌ركردنی هه‌ر ناكۆكییه‌كی داهاتوو سه‌رچاوه‌یه‌كی تری ناكۆكییه.
پابه‌ندبوون به یاسا نێوده‌وڵه‌تییه‌كان: هه‌ر لایه‌نێك جیاواز سه‌یری یاسا نێوده‌وڵه‌تییه‌كانی تایبه‌ت به ئاو ده‌كات.
ئاینده و چاره‌نووس:
به‌نداوی نه‌هزه ئێستا كاره‌با به‌رهه‌م ده‌هێنێت و ئه‌سیوپیا به‌رده‌وامه له پڕۆسه‌ی پڕكردنه‌وه، داهاتووی به‌نداوه‌كه و په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان ئه‌م سێ وڵاته به‌شێوه‌یه‌كی زۆر گرێدراوه به‌وه‌ی ئایا ده‌توانن رێككه‌وتنێكی دادپه‌روه‌رانه و به‌رده‌وام بدۆزنه‌وه یان نا. چاره‌سه‌ری ئه‌م كێشه‌یه پێویستی به دیپلۆماسییه‌تێكی زۆر و لێكگه‌یشتنی هاوبه‌ش هه‌یه بۆ پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی هه‌رسێ وڵات و مسۆگه‌ركردنی سه‌قامگیری ناوچه‌كه.
لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان شەیری بکە