شەڕی رۆژئاوا بۆ كوردی باكوورە

لەوەتەی رۆژئاوای كوردستان كەوتووەتە دەستی هێزەكانی پەیەدە، سنوورەكانی توركیا سەقامگیرترین رۆژگاریان تێپەڕاندووە، نەك هەر هیچ كردەوەیەكی دوژمنكارانە بەرانبەر بە توركیا لەو سنوورانە نەكراون، بەڵكو هیچ كەسێكیش بۆ كاری تیرۆر و توندوتیژی لەو سنوورانەوە نەپەڕیوەتەوە بۆ ناو توركیا. 

ئەگەر پێشتر بەهۆی ناسەقامگیری و شەڕی داعش و شەڕی نێوان گروپگەلە توندڕەوە جیهادییەكانەوە، هەروەها بەهۆی شەڕی ئۆپۆزسیۆن و دەوڵەتی سووریا، خەڵكێكی زۆر ئاوارەی توركیا دەبوون و وەك توركیا دەڵێت بوونەتە بارێكی گران بەسەر حكومەتەكەیەوە، بەڵام لەوەتەی هەسەدە حوكمی ئەو جوگرافیا درێژەی سنووری توركیا و سووریا دەكات، حاڵەتەكە پێچەوانە بووەتەوە. نەك خەڵكی تر ئاوارەی توركیا نەبوون، بگرە ئاوارەیەكی زۆریش كە دانیشتووی ئەو گوند و شار و شارۆچكانەی ژێر دەسەڵاتی هەسەدە بوون و ئاوارەی توركیا بووبوون، گەڕانەوە سەر زێدی خۆیان. 

توركیا لە ساڵانی پرۆسەی ئاشتی چەند سوودمەند بوو لە دەستەبەركردنی سەقامگیریی ناوخۆیی وڵاتەكەی، لەوە زیاتر سوودمەند بووە لەوەی هەسەدە حوكمی ئەو جوگرافیایەی كردووە. چونكە وا بۆ نزیكەی 10 ساڵ دەچێت رەوشی سووریا تێكچووە، داعش لەوێ‌ سەریهەڵدا، دەیان گروپی تری تیرۆریستی پەیدابوون، بەهۆی بوون و لەمپەری پەیەدەوە رووداوەكانی سووریا نەگوازرانەوە بۆ ناو توركیا، واتا پەیەدە خزمەتی زۆری بە ئاسایش و سەقامگیریی توركیاش كردووە. بەو هۆیانەشەوە ئەم چەند ساڵە توركیا لەڕووی گەشتیارییەوە داهاتی زۆری دەستكەوتووە، لەكاتێكدا تەنیا دوو رووداوی كارەساتباری وەك ئەوانەی سووریا بەس بوون بۆئەوەی چەندین ساڵی تریش گەشتیار روو لە توركیا نەكەنەوە. 

 توركیا دەیتوانی بە پەیوەندییەكی واقیعی و تەندروست لەگەڵ ئیدارەی ئەو ناوچەیە كەناڵێكی تری بازرگانی بۆخۆی بكاتەوە. لەلایەكی تریشەوە توركیا یەكێك لە وڵاتە گەورەكانی بەكاربەری وزەیە، ئەو جوگرافیایەش خاوەنی سەرچاوەیەكی وزەی جۆراوجۆرە. توركیا دەیتوانی ببێتە سەرچاوەی كەڵكوەرگرتن لە وزەی رۆژئاوای كوردستان كە زۆر بە نرخی كەمتر بەدەستی دەگەیشت وەك ئەوەی ئێستا لە شوێنی تر دەیكڕێت. بۆ ئیدارەی رۆژئاوای كوردستانیش توركیا لەلایەك بازاڕێكی باش دەبوو بۆ ساغكردنەوەی غاز و نەوت، هەروەها بەهۆی ئەوەی دەرفەتی رێگایەكی سەلامەتیان بۆ سەر دەریا نەبوو، دەیانتوانی رێگەی توركیا بۆ گەیشتن بە جیهان بەكاربەرن. هەروەها بەهۆی جەمسەربەندیی كێشە هەرێمایەتیەكان و بوونی كورد لە هەردوو وڵاتەكە، دەكرا لە دوورمەودادا رۆژئاوا زۆرتر رووی لە توركیا بێت.

لەڕاستیدا دەرفەتەكانی پێكەوە مامەڵەكردن لەسەر بنەمای بەرژەوەندیی هاوبەش لە نێوان توركیا و رۆژئاوای كوردستان زۆر زیاتر بوون لەوەی بگەنە دۆخێكی وا كە رووبەڕووی یەكتری ببنەوە. نە لەڕووی سەقامگیری و ئاسایشی سنوورییەوە، نە لەڕووی مرۆییەوە رۆژئاوای كوردستان نەبووە هەڕەشە بۆ سەر توركیا. بە پەیوەندییەكی تەندروست دەتوانرا بەشێك لە كێشەی ئاوارە سوورییەكانی ناو توركیاش لەگەڵ هەسەدە چارەسەر كرابا. بەڵام لێرەدا پرسیار ئەوەیە بۆچی توركیا لەبری گرتنەبەری ئەو رێگایانەی دیكە كە سوودی ئابووری و سیاسی زۆری هەبوو، رێگای شەڕ و پەلاماردانی هەڵبژارد؟ 

توركیا بەم پەلامارە خۆی خستووەتە گۆشەیەكەوە كە زۆربەی زۆری وڵاتانی جیهان لەدژی وەستاون، رووسیا، بەشێك لە ناوەندە گرنگەكانی ئەمریكا، یەكێتیی ئەوروپا بەگشتی و لە ئەگەری ئاڵۆزبوونی زیاتردا، ئەگەری فراوانبوونەوەی ناڕەزایەتییەكان بەرانبەر توركیا فراوانتر دەبن و رەنگە سەربكێشێت بۆ سزادانی زیاتری توركیا. لەناوخۆی توركیاش نزیك بە نیوەی كۆمەڵگاكەی لە خۆی دەكاتە دوژمن. هەروەها پەیوەندییەكانی لەگەڵ هەرێمی كوردستانیش بەرەو ئاڵۆزی دەڕوات. لە مەیدانی جەنگیشدا بەبێ‌ باجی گەورە هەروا بە ئاسانی ناتوانێ‌ شكست بەو شێرە ژن و شۆڕەسوارە كوردانە بهێنێ. 

ئەی كەواتە چی لەپشت ئەم ملهوڕی و بڕیارە نالۆژیكییانەی ئەردۆغانە؟ ئایا توركیا چی دەستدەكەوێت لەم شەڕە كە زیانە بەرچاوەكانی هێندە زۆربن؟ 

هەموو جیهان دەزانن هیچ كارێكی دوژمنكارانە بەرانبەر بە توركیا لەو سنوورانە رووی نەداوە، بابەتی ئاوارەش نە پرسێكی هێندە ئاڵۆزە نە ئەو بارگرانییەشە لەسەر توركیا. ئەگەر مەبەست لە گەڕانەوەی ئاوارە و نیشتەجێكردنەوەیان بێت، دەكرا ئەو پرسە بە نەتەوەیەكگرتووەكان بسپێردرێت وەك چۆن بەشێك لە ئاوارە سوورییەكانی لوبنان و ئوردن لەڕێگەی ئەوانەوە گەڕێنرانەوە سووریا. پرسەكە پەیوەندی بەوەشەوە نییە كە هێزەكانی سووریای دیموكرات لە پەكەكەوە نزیكن، چونكە سەركردایەتی پەكەكە و قورسایی پەكەكە لە شوێنی ترە نەك لە رۆژئاوای كوردستان. شەڕی توركیا لەگەڵ خودی پەكەكە ئەو كاردانەوە نێودەوڵەتیانەی لێ نەدەكەوتەوە كە ئێستا بە پەلاماردانی هەسەدە بۆی دروست بووە. ئەی كەواتە توركیا بۆ ئەمەیان دەكات؟

 پەلامارە سەربازییەكانی توركیا بۆ ناو رۆژئاوای كوردستان، هەروەها هەوڵ و گوشارەكانی بۆ دروستكردنی (ناوچەی ئارام) بەقووڵایی 30 كیلۆمەتر لە فوراتەوە بۆ پێشخابور لە سنووری عێراق و خستنەژێر ركێفی توركیاوە، واتا بە شەڕ یان بە ئاشتی توركیا دەڵێت ئەو جوگرافیایەم دەوێ‌. لە قۆناغی دواتریشدا لە پێشخابورەوە تا سنووری ئێران هەمان ستراتیج پەیڕەو دەكات. ئەمە چەند پەیوەستە بەلاوازكردنی كورد لە رۆژئاوا و باشوور، لەوەش زیاتر  پەیوەندی بە ستراتیجێكی مەترسیدارترەوە هەیە بۆ باكوور. حەقیقەتی ئەمە بۆ ناوچەی ئارام و بۆ نیشتەجێكردنی ئاوارە نییە بەتەنیا، ئەوەندەی دروستكردنی پشتێنەیەكی ئەمنییە لەپشتی باكووری كوردستانەوە. واتا ئامانجە ستراتیجییەكەی توركیا پشتێنەی ئەمنییە بۆ تەوقكردنی كوردی باكوور نەك بەتەنیا دوورخستنەوەی كوردی رۆژئاوا لە سنوورەكانی.

توركیا بۆ ئەمە دەكات؟ بۆ دەیەوێ‌ پشتێنەیەكی ئەمنی لە پشتەوەی كوردی باكوور دروست بكات؟ ئەمە لای من بابەتە هەستیارەكەیە. كومەڵگەی توركی لە سەت ساڵی رابردوودا لە كۆمەڵگەیەكی خێڵ و هۆز و لادێییەوە بوون بە كۆمەڵگەیەكی شاری. هەروەها زۆر هۆكاری تریش وایانكردووە ئێستا ژمارەی تورك لەناو توركیا بەرەو كەمبوونەوە بڕۆن. لە بەرانبەر ئەمەدا كە هێشتا ناوچە كوردییەكان كۆمەڵگەیەكی خێڵەكی و گوندین، زۆر گەشە دەكەن و لە چەند دەیەی داهاتوودا ژمارەی كورد لە ژمارەی تورك زۆرتر دەبن. بۆیە ئێستا ناوەندە ستراتیجییەكانی توركیا كورد بە گەورەترین هەڕەشە و مەترسی لەسەر خۆیان دەبینن. گەشەی كورد لە توركیا بووەتە مەترسی بۆ گۆڕینی دیموگرافیای وڵاتەكە. 

ئەمەی ئێستا توركیا لە رۆژئاوای كوردستان دەیكات و ئەوەی بەنیازە لە قۆناغی دواتر لە باشووری كوردستان بیكات، دروستكردنی ئەو بازنەیەیە كە دەیەوێ‌ وەك تەوقێك بیخاتە گەردنی كوردی باكوور. ئەو 375 زیندانەش كە ئێستا لە دروستكردندان لە توركیا، بۆ ئەو ستراتیجەیە كە سەڵاحەدینی ئەیوبی بەرانبەر بە فاتمییەكان پەیڕەوی كرد و كۆتایی بە پرۆسەی زاوزێ هێنا، بەو هۆیەشەوە دوای تەمەنی نەوەیەك كۆتایی بە فاتمییەكان هات. توركیا لە چەند ساڵی داهاتوودا لە باكووری كوردستان ئەو سیاسەتە بەرانبەر بە كورد پەیڕەو دەكات.