مەترسییە شاراوەكەی بەردەم كەركووك

رێككەوتنی پارتی و یەكێتی بۆ چارەسەركردنی كێشەی دانانی پارێزگاری كەركووك هەنگاوێكی باشە، بەڵام پرسەكە لەوە گەورەتر و ئاڵۆزترە كە تەنیا بە رێككەوتنی دوولایەنەی نێوان ئەم دوو هێزە سیاسییە یەكلابێتەوە. راستە لەڕووی ژمارەوە ئەندامانی لیستی برایەتی ئەنجوومەنی پارێزگا زۆرینەن، بەڵام لە هەلومەرجێكی وەك ئێستای كەركووكدا تەنیا كەمی و زۆریی ژمارەی ئەندام لە ئەنجوومەن كێشەكە یەكلایی ناكاتەوە.

كاردانەوەی راستەوخۆی عەرەب و توركمان لەدوای راگەیاندنی رێككەوتنی پارتی و یەكێتی، دیوە ئاشكراكەی گرفتی بەردەم دانانی پارێزگارێكی كوردە بۆ كەركووك، بەڵام لە پشتەوەی شانۆكەدا قسەی ناوەندە نێودەوڵەتی و وڵاتە هەرێمایەتییەكانی وەك بەریتانیا، توركیا و ئێران لەمپەرە گەورەكەن. سەرقاڵبوونی كورد بە ململانێ‌ ناوخۆییەكانی خۆیەوە لەسەر كەركووك، پێدەچێ‌ دەرفەتی ئەوەی نەدابن بپەرژێنە سەر ئەوەی هەڵوێستی دەرەوەی خۆیان بگۆڕن كە هەڵوێستیان شاراوە نییە لەوەی نایانەوێ‌ كەركووك بكەوێتەوە دەستی كورد. بۆیە شانبەشانی ئەو هەوڵانەی بۆ گۆڕینی سەرنجی پێكهاتەكانی كەركووك پێویستن، دەبێت ناوەندە هەواڵگرییەكانی كوردستان دوور لەچاوی میدیا لەگەڵ ئەو وڵاتانەش گفتوگۆ بكەن. 

هەرچەندە ئێستا كورد نەبووەتە سەرچاوەی كێشە لە كەركووك، بەڵام لەبەرئەوەی هەموو لایەك دەزانن كورد مەبەستی بێت دەتوانێت بە ئاسانی كێشەی گەورە لە كەركووك دروست بكات، بۆیە ئەگەری ئەوەش هەیە ئاسانتر خواستی كورد بۆ دانانی پارێزگار پەسەند بكەن. بەڵام كێشە گەورەكە دانانی پارێزگار نییە، چونكە بە هەندێ‌ سازشكردن بۆ لایەنەكانی تەرەف و دەستەبەركردن و پاراستنی بەرژەوەندیی وڵاتانی بەشدار لە كێشەكانی كەركووك، ئەم پرسە یەكلا دەبێتەوە. ئەوەی وەك مەترسییەكی گەورە لە هەناوی كێشەكانی كەركووكدا دێتە بەردەم كورد و بە كورد یەكلانابێتەوە، یان بوونی پارێزگارێكی كورد ناتوانێ‌ رێی لێبگرێت و دەرەقەتی نایەت، مەترسییەكە هێشتا كورد دركی پێ نەكردووە.

كەمتر لە ساڵێكی تر كەركووك رووبەڕووی دوو پرۆسە دەبێتەوە: هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگا و سەرژمێری گشتیی دانیشتووان. هەرچەندە هێزە سیاسییەكان زۆرتر سەرنجیان لەسەر هەڵبژاردنەكانە، سەرەڕای ئەوەی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگا بۆ كەركووك گرنگ و بۆ كوردیش چارەنووسسازە، بەڵام ئەنجامی هەڵبژاردن كێشەكانی كەركووك چارەسەر ناكات و كاریگەرییەكی زۆری لەسەر ئایندەی كەركووك نابێت. دوو خولی هەڵبژاردن كورد نیوەی كورسییەكانی كەركووكی لە ئەنجوومەنی نوێنەران بردووە، هەڵبژاردنێكیش نزیك بە سێ‌ بەشی كورسییەكانی برد. لە ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووكیش لیستی برایەتی زیاتر لە دوو لەسەر سێی دەنگەكانی هێناوە، بەهۆیانەوە نەتوانراوە كێشەی كەركووك چارەسەر بكرێت و نەشتوانراوە پرۆژەی كوردی بۆ چارەسەر لە سەركەوتن نزیك بكاتەوە. بۆیە ئەگەر هەڵبژاردنێكیش لایەنی بەرانبەر كە عەرەبە كورسی لە كورد زیاتر بەرێت، ناكاتە ئەوەی كورد كەركووكی لەدەست چووبێت. ئەوەی كاریگەری راستەوخۆی لەسەر چارەنووسی كەركووك دەبێت، ئەنجامدانی سەرژمێریی دانیشتووانە كە كورد بۆ ئەمەیان هیچی نەكردووە.

وەك بڕیارە لە 20ی نیسانی 2020 سەرژمێری گشتی لە عێراق ئەنجام دەدرێت. ئەوەی لە پرۆسەی سەرژمێریدا دەبێتە شۆكی گەورە و رێژەی كورد بۆ ئاستێكی زۆر دادەبەزێنێ، تەنها مانەوەی عەرەبی تەعریب نییە، هەروەها مانەوەی ژمارەیەكی زۆری ئاوارەی عەرەب نییە كە بە یاسا و رێكار و بڕیاری ئێستای عێراق هەموویان وەك خەڵكی كەركووك تۆمار دەكرێن، بەڵكوو مەترسییە گەورەكە بۆ كورد لەوەدایە كە نزیك بە سەت و پەنجا هەزار كوردی كەركووك لە سەرژمێریكردنی كەركووكدا تۆمار ناكرێن.

سەرباری ئەوەی هیچ ئامار و سەرژمێرییەكی دروست نییە قەبارەی پێكهاتەكانی كەركووك جیابكاتەوە، بەڵام بەپێی كۆبوونی خۆراك و رێژەی دەنگدان لە پرۆسەی هەڵبژاردنەكان، هەروەها بەپێی ئاماری ساڵانەی وەزارەتی پلاندانانی عێراق، پێش هاتنی داعش دانیشتووانی كەركووك  ملیۆنێك و 515 هەزار كەس بووە. ئەگەر دۆخی پێش هاتنی داعش بەنموونە وەربگرین، لەو ژمارەیە كورد نزیكەی نیوەی دانیشتووانەكەی پێكدەهێنا. بەڵام بەهۆی شەڕی داعش و هاتنی ئاوارەیەكی زۆر بۆ كەركووك و گەشەی دانیشتووان لەم پێنج ساڵەدا، ئەم ژمارەیە گۆڕانكاری زۆری بەسەردا هاتووە.

 واتا ئێستا كورد نیوەی دانیشتووانی شارەكە پێكناهێنێ‌. بەپێی دەستووری عێراق هاووڵاتیان مافی ئازادانەی نیشتەجێبوونیان هەیە. لە دەستپێكی شەڕی داعشدا وەزارەتی ناوخۆی عێراق رێنمایی ئەوەی بڵاوكردەوە كە هەر هاووڵاتییەك 3 ساڵ لە هەر پارێزگایەك مایەوە، مافی گواستنەوەی كۆبوونی خۆراك و تۆماری باری شارستانی هەیە بۆ ئەو پارێزگایە. بەهۆی شەڕی داعش و دوای 16ی ئۆكتۆبەریش، ئەو عەرەبانەی هاتوونەتە كەركووك بە سەتان هەزار ئەژمار دەكرێن و هەموویان لە سەرژمێریدا وەك دانیشتووی كەركووك تۆمار دەكرێن.

لە بەرامبەردا هەموو ئەو كەركووكیانەی تا ئێستا نەگەڕاونەتەوە بۆ كەركووك و هەروەها هەموو ئەوانەی تریش كە خۆیان دانیشتووی قەزاكانی كەلار و كفری و چەمچەماڵن و بۆ مادەی 140 فۆرمی خۆراكیان گواستبووەوە بۆ كەركووك، لە سەرژمێریی ساڵی 2020 دا هیچكام لەمانە كە بە 150 هەزار كەس مەزەندە دەكرێن و بەشێكن لەو ژمارەیەی كورد بەهۆیەوە پێیوایە نیوەی دانیشتووانی كەركووك پێكدەهێنێ، لە كەركووك تۆمار ناكرێن. بەمەش راستەوخۆ ژمارەی كورد لە كەركووك 150 هەزار كەس كەم دەبێتەوە. ئەمە ئەو مەترسییە نادیارەیە كە كورد هێشتا هەستی پێ نەكردووە و پێویستە لە ئێستاوە بەرنامە و پلانی هەبێت بۆ دۆزینەوەی چارەسەر بۆی. 

هۆكاری تۆمارنەكردنیشیان لەبەر ئەوەیە كە لە سەرژمێریدا هەموو خێزانێك لە شوێنی نیشتەجێبوونی تۆمار دەكرێت. بۆ هەڵبژاردنەكان ئەم خەڵكانە رۆژێك بەر لە هەڵبژاردن دەچوونە ماڵە خزم و ناسیاو یاخود هەر رۆژی هەڵبژاردن دەچوون بەشداریی پرۆسەكەیان دەكرد و دەگەڕانەوە شوێنی خۆیان. بەڵام لە سەرژمێریدا هیچ خێزانێك لەسەر خێزانێكی تر تۆمار ناكرێت. 

بەمەش ئەو ژمارە دەنگدەرەی كورد لە كەركووك لە هەموو مافێكی بەشداری لە هەڵبژاردن و دەنگدان بۆ راپرسیی قۆناغەكانی دواتری كەركووك بێبەش دەبن. 

ئەگەر چارەسەری پێشوەختە بۆ ئەم كێشەیە نەدۆزرێتەوە، ئەوە لە سەرژمێریی 2020 دا ژمارەی عەرەب بەشێوەیەكی بەرچاو بەرز دەبێتەوە. ئەوكات بۆ هەموو پرسەكانی پەیوەست بەداهاتووی كەركووك دەگەڕێنەوە بۆ ئەو سەرژمێرییە و ئەوە دەكەن بە بنەما و بناغەی هاوكێشەكانی داهاتوو.

بۆیە گرنگە كورد لە ئێستاوە هەڵسەنگاندنێكی وردی بۆ كێشەكە و لێكەوتەكانی هەبێت، هەروەها بیر لە بژارەكانی دۆزینەوەی چارەسەر بكاتەوە. ئەگەر بێدەربەستانە و بێ‌ بەرنامە و پلان رووبەڕووی ئەو قۆناغە ببینەوە، لێكەوتەكانی بەجۆرێك دەبن كە رەنج و خەباتی دەیان ساڵەی میللەتەكەمان و خوێنی هەزاران كوڕی كورد بۆ كەركووك، بەهەدەر دەچن. 

دەبێت لە ئێستاوە گوشار بخەینە سەر سەركردەی هێزە سیاسییەكان و دامەزراوە دەستوورییەكانی كوردستان بۆ ئامادەسازی و داڕشتنی پلان و پرۆژەی كورد بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو مەترسییە. چونكە هەموو هەوڵێكی دواتر دەبێتە كەپنەكی پاش باران.