وانەیەکی تر لەئەفغانەوە بۆ دەستەڵاتە خۆسەپێنەکان

سروشتی دەستەڵاتی خۆسەپێن و گەندەڵەکان سەرئەنجامی هاوشێوەیان هەیە، ئیتر ئەوە ئەمڕۆ لە ئەفغانستانەوەیە و سبەی لە شوێنێکی تر ڕوودەدات، وەک چۆن مێژووی دوورو نزیک و هاوچەرخی دەسەڵاتە تۆتالیتاریەکان شاهیدی ئەوڕاستیەن.

ئەوەی لە ئەفغانستان ڕوودەدات و دەگوزەرێت، پەیامێکی ترە بۆ ئەوانەی کە بوونیان نەبەستراوەتەوە بە قوڵایی کۆمەڵگاکەی خۆیانەوە، بەڵکو ئەوەی بینایان کردووە بەپشت بەستن بووە بە میکانزمی ناڕەوا.

(١)
بەناو سەرکردەکانی ئەفغانستان لەبیست ساڵی ڕابردوودا گەندەڵستانیان دروستکرد بەجۆرێک ئەفغانستان لەسەرئاستی نێوەدەوڵەتی لە ڕیزبەندی ۱٦٥ هەمین دەوڵەتاندایە بۆ نەبوونی شەفافیەت و بوونی گەندەڵی، ئەمە یەکێکە لە سەرەکیترین ئەو هۆکارانەی کە کە بەزووی دەسەڵاتە گەندەڵەکەی نەتوانێت بەرگری لەخۆی بکات و بەر نەفرەتی گەلی ستەملێکراو بکەون، بۆیە لە هەرگۆمەڵگایەکدا ستەم و نادادی بوونی هەبوو دەستەڵات و بەناو سەرکردەکان با چاوەڕێی ئەوە چارەنووسەبن، گەلێك لە ماوەی ٢٠ ساڵدا سەرکووت کراوە و ستەمی لێدەکرێت، بۆیە نەئەو گەندەڵانەی بەسەرکردە زانی و نەدەسەڵاتە فشۆڵەکەیان بە هی خۆیان زانی، بەڵکو هەر زوو پێیان چۆڵ کردن.

(٢)
ئەوە سەلمێنراوە کە رەهەندی دەرەکی بۆ قۆناغی گواستنەوەی دەوڵەتە دابەش بوو فرە ڕەگەز وململانێدارەکان، ڕەهەندیکی یارمەتیدەرە بۆ ڕاگرتنی هاوسەنگی و بارودۆخە سیاسیەکە، بەڵام تاکۆتایی دنیا نییە، بەڵکو دەبێت بینا کردن بەدوای خۆیدا بهینێت و قۆناغەکە تێپەڕێنن.
ئەوەی لەئەفغانستان روودەدات لەلایەک فەشەلی سەرکردەناوخۆییەکانە کە نەیانتوانیوە پشتگیری جەماوەریی ناوخۆیان هەبێت، بەڵکو بەگزی و ساختەکاری و خۆسەپاندن رۆژ و ساڵیان بەریکردووە، لەهەمان کاتدا بەردەوام پشتیان بە ئەمریکا بەستبوو کە بەنەمانی و چۆڵ کردنی مەیدانەکە بەهیچ شێوەیەک نەیان توانی بەردەوام بن، هۆکارەکەیشی ئەوەیە کە ئەمریکا هێندەی مەبەستی بەرژەوەندی خۆیەتی، هێندە خەمی سەرکردەی گەندەڵی نییە بۆیە ‌هیچ حسابێکی بۆ خواست و مانەوەی ئەو گەندەڵانە نەکرد لە کشانەوەی و گەرانەوەی تالیبان.

(٣)
کۆمەڵگای نێودەوڵەتی کۆمەڵگایەکی بچوک کراوەیە و کاریگەرییەکان لەسنورێکدا رەنگدانەوەی دەبێت، لەسەر کۆی دەوڵەتانی جیهان و ئاراستەی سیاسەتی نێودەڵەتی. گەڕانەوەی تالیبان یەکێکە لە گۆڕانکارییە نوێیەکان، بەجۆرێک کاریگەری دەبێت لەسەر سیاسەت و هەڵوێستی دەوڵەتان بەشێوازێکی جیاواز.

زۆر هەڵەن ئەوانەی وابیربکەنەوە کە کاریگەرییەکانی کەوتنی کابول و هاتنەوەی تالیبان لەچوارچێوەی ئەفغانستان دەرناچێت.
گوومان لەوەدانیە سیاسەتی نوێی تالیبان لەسەر ئاستی ناوخۆ و هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی، سیاسەتێکی نوێ دەبێت، بەڵام تائیستا ئاراستەکەی دیار نییە، هەرچەندە ڕێکەوتنامەی (دەوحەی نێوان تالیبان و ئەمریکا) بوونی هەیە، بەڵام تائێستا مەشهەدەکە ناڕوونی تێدایە.
بۆچی دەبێت وابزانین عێراق و هەرێمی کوردستان، بەدەرە لەم کاریگەری و لێکەوتەکانی کەوتنی کابول ؟!!!
راستە کۆمەڵگاکان جیاوازە، بەڵام خاڵی هاوبەشی زۆریان هەیە بەتایبەت ئەو خاڵانەی کە سەرەکین.
عێراق لە ریزبەندی ١٦٠ دەوڵەتانی جیهاندایە بۆ نەبوونی شەفافیەت و بوونی گەندەڵی، فغانستانیش لە ریزبەندی ١٦٥ دەڵەتاندایە، بۆیە هەردووکیان لەدەوڵەتە هەرە گەندەڵ و ناشەفافەکانی جیهانن و ئەمەش لەسر ئاستی کۆمەڵگای عێراقی وهەریمی کوردستانیش خەڵک باش هۆشیارە.
ئەی نەمانبینی کە داعش هاتە سنورەکانی هەرێمی کوردستان، چۆن بەبێ پاڵپشتی ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی هەولێر چ وەزعێکی هەبوو؟ ئێستا ئەمریکا لە گفتۆگۆدایە بۆ کشانەوەی هێزەکانی لەعێراق، هێز گەلێکی شیعە بەحەشد و هاوشێوەکانیەوە ئامادەیی دەکەن بۆ ئەوەی ئەجێندای خۆیان و لەدوای کشانەوە جێ بەجێ بکەن و لەو لاشەوە مەترسی سەرهەڵدانەوەی داعش لەئارادایە، لە بارودۆخێکی لەو شێوەیەدا خوێندنەوەی دروست ئەوەیە کە کشانەوەی ئەمریکا لەعێراق دوای ئەوەی کە لەئەفغانستان روویدا کاریگەری راستەوخۆی دەبێت لەسەر پرۆسەکە.

زۆر بەباشی دەزانین کە عێراق یەکێکە لەدەوڵەتە دابەش بووەکان و لەدوای٢٠٠٣وە ئەمریکا کاریگەری هەبووەو هەیە لە ئیدارەدانی ململانێیەکان، لە ۲٠۱۱ دا هێزە شەڕکەرەکانی ئەمریکا کشایەوە، بەم کشانەوەیە شیعە کان بەتایبەت مالکی سوونەکانی کردە ئامانج و بۆشایی هێزە ئەمریکیەکان بەوەوە نەوەستا، بەڵکو زۆربەی هەرە زۆری شارە سوونە نشینەکان کەوتنە دەست داعش و سوپای عێراق لەوناوچانە هەرزوو کۆتاییان هات، (وەک ئەوەی ئێستای ئەفغانستان) ئەگەر هێزی ئاسمانی ئەمریکا نەبوایە، بەغداد وەک کابول دەکەوت و سەرۆک و سەرکردەکان دەبوایە وەک ئەوانەی ئەفغان ڕوویان لە دەوڵەتانی تر بکردایە.

(٤)
سروشتی دەسەڵاتی گەندەڵ وایە کە دەستی دەرەکی لەپاراستنی نەما، دەکەوێتە بەر ڕق و تورەیی خەڵک، بۆیە زۆر بەزوویی و چاوەڕوان نەکراو کۆتایی بەدەسەڵاتە خۆسەپێنە ساختەکەیان دێت، گرنگە وانەیەکی باشی لێ فێرببن کە بەرلەوەی هێزە دەرەکیەکان و ئەمریکا بەتایبەت بگەڕێتەوە و پشتیان بەردات، بیرێک لەداهاتووی خۆیان بکەنەوە و سەرئەنجامیان وەک ئەوانەی ئەفغانیان لێدێت.

هیچ دڵخۆش نەبن بە پڕ چەککردن و راهێنانی هێزە کان لەلایەن هاوپەیمانان و ئەمریکاوە، ئەفغانیەکان بیست ساڵە یارمەتی دەدرێن و پڕ چەک دەکرێن و کەچی هیچ سوودێکیان نەبوو بۆ پاراستنی خۆیان و دەسەڵاتە خۆسەپێنەکەیان.

بۆیە دەتوانین بڵێین: هەر دەسەڵاتێکی گەندەڵی پشگیریکراو لەلایەن هێزی دەرەکیەوە، بەمەبەستی مانەوەی لەدەسەڵات بەبێ پشتگیری راستەقینەی دەنگی جەماوەر، سەرئەنجامی هاوشێوەی ئەفغانستان دەبێت (بەکۆمەڵێک جیاوازی شکڵیەوە) کاتێک پشتگیری هێزە دەرەکیەکەی نامێنێت، بۆیە پێوستە پەندو وانەیەک لە کەوتنی کابول وسەرکەوتنی تالیبان وەربگرن.