کودەتاکەی تونس و ئەزموونێکی تر

(١)
پرۆسەی سیاسی تونس لە دوای بەهاری عەرەبی، پارتی نەهزەی تونسی رۆڵی گەورەی تیدا هەبوو، بەو پێیەی کە باکگراوندی ئیسلامیی هەبوو، پارتە ئیسلامییەکان و تەوژمە ئیسلامییەکان، هەم دڵخۆشبوون پێی و هەمیش هیوای تەمەن درێژیشمان بۆ دەخواستن، کە ئەزموونێکی نوێیە، سەرەڕای بوونی تێبنیی لەسەریان، بەڵام لە ئێستادا کودەتای بەسەردا کراوەو نەیانهێشت تونس وەکو ئەزموونێکی سەرکەوتووی بەهاری عەرەبی بەردەوام بێت.
 
پارتی نەهزە خاوەن جەماوەر بووەو بەدەنگی دەنگدەرانی توانیوێتی شەرعیەت بۆ خۆی دروست بکات، نەک بەشەرعیەتی شۆڕشگێڕی و ئەنجامدانی کودەتا، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت لەسەر ئاستی ناوخۆیی غەنوشی و پارتەکەی خاوەن پێگەی خۆیانن، بەڵام لەوە دەچێت لە سەر ئاستی دەرەکی نەیانتوانی بێت یان نەویسترابێت لە لایەنی دەرەکییەوە رۆڵ و پێگەیان بە هێز بێت، ئەم ئەزموونەی تونس و بوونی پارتەکەی غەنوشی لە پرۆسەی سیاسیدا کاریگەری دەبێت لەسەر رەوتە ئیسلامییەکانی تر، بەڵام بەشیوەیەکی سنووردار، بەجۆرێک نە لە حاڵەتی سەرکەوتنیاندا  کۆپی کراوە و نە لەحاڵەتی شکستەکەیشیاندا بێهیوایی دروست کردووە، بۆیە گشتاندنی ئەو ئەزموونە بەسەر کۆی کاری پارتە ئیسلامییەکانی تردا، کارێکی نازانستی و نالۆژیکیە، بەڵکو دەبێت وەکو ئەزموونێک سەیر بکرێت و رەهەندە خودی و ناوخۆیی و دەرەکییەکانی بابەتیانە دیراسە بکرێت و سوودی لێوەربگیرێت. 

(٢)
ئەزموونی پارتە ئیسلامییەکان نابێت تەنها شکستی یەک دوو ئەزموون 'نوقتە سەری دێڕ' بسەپێنێت بەسەر ئەوانی تردا، بەڵکو دەبێت لەکۆی پرۆسەکە بڕوانرێت و پارتە ئیسلامییەکانی تر سوودی لێوەربگرن. لە راستیدا سەرکەوتن و شکستنی پارتیکی  ئیسلامیی، لێکەوتەی دەبێت بەسەر پارتە ئیسلامییەکان بەگشتیی و کوردستان بەتایبەتی، بەڵام لەچوارچێوەیەکی سنوورداردا بەو رادەیە نا کە هەڵوێستی لەسەر بینا بکرێت، بەڵکو وەک هەر رووداو و ئەزموونێکی تر تەماشا بکرێت.
 
بەدڵنیاییەوە کاری دروست ئەوەیە کە وەک ئەزموون سەیری کارو چالاکی پارتەکانی جیهان بکرێت لە کۆمەڵگا جیاوازەکاندا و بەئیسلامی و نا ئیسلامییەوە، بەڵام کە ئیساتا باس و خواسی کودەتاکەی تونسە، ئاڕاستەکە لەسەر ئەزموونی پارتی ئیسلامییە، لەومیانەیەیشدا دەبێت سەیری دەوڵەتە جیاوازەکان بکرێت وەک تورکیا، مالیزیا، تونس، میسر، عێراق، ئەفغانستان .. هتد، لە کۆی ئەمانە خاڵی پۆزەتیڤ و نێگەتیڤ بەدیار دەکەوێت و بوونی هەیە. 

لە روانگەی خاڵە پۆزەتیڤەکانەوە ئیسلامییەکانی کوردستان یەک کورسی پەرلەمانیان بەوهۆیەوە زیاد نەکردووە و لەهەمان کاتدا بەهۆی خاڵە نێگەتیڤەکانیان، کورسی پەرلەمانیان لەدەست داوە، نە بە بوونی ئەوان کاریگەریان زیادی کرد، نە بە نوبوونیان بێکاریگەر بوون، بەهێزبوون و لاوازی کارو چالاکی پارتە ئیسلامییەکانی کوردستان، بەستراوەتەوە بە رەهەندە خودی و ناوخۆییەکانی پارتەکە لە کایە سیاسیەکەی هەرێمی کوردستاندا.  
 
بۆیە نە بەسەرکەوتنەکانیان کاری ئیسلامیی زۆر پێشکەوت لەکاتی خۆیدا، نە بەشکستەکانیان بەرەو دواوە گەڕانەوە، بەڵکو ئەزموونێکە بۆ هەموو پارتێکی سیاسی کە بتوانێت سوود لە خاڵە بەهێزەکانیان وەربگرێت و کار بکات بۆ چارەسەرکردنی کەم و کوڕییەکانیان.  

گومانی تێدا نییە ئەوەی لە پەرلەمانی کوردستان هەیە، رەنگدانەوەی دەنگی راستەقینەی  ئیسلامیەکان نییە، چونکە پرۆسەی هەڵبژاردن تەزویرو ساختەی زۆری تێدا کراوە، ئەگەر سەیری دەنگی ئیسلامییەکان بکەیت لە زۆنی سەوز و بەراوردی بکەیت بەدەنگەکانی پارتی لەهەمان زۆن، دەنگی ئیسلامییەکان زۆرترە لە هەندێک هەڵبژاردندا، یان لەزۆنی زەرد بەراوردی بکەیت بەدەنگی یەکێتی لەهەمان زۆن، دەنگەکان زۆریان جیاواز نییە، بۆیە ئەگەر دەستەڵاتی زۆنی سەوز و زەرد، لە سنوورەکانی خۆیان کەم بکرێتەوە و رێگە لەگزی و تەزویر بگیرێت، دەنگەکانی دەسەڵات لەگەڵ ئیسلامییەکان زۆر جیاوازی نابێت، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە هۆکاری مانەوەی دەسەڵات پارەو ئەو خۆسەپاندنەیانە کە لە رێگەی دامەزراوە فەرمییەکانەوە ئەنجامی دەدەن، ئەگینا هەڵبژاردنی پاک و بێگەرد بکرێت و دوور بێت لە تەزویر و ترس و ساختەکاری، بێگومان ئیسلامییەکان لە پێشەوە دەبن و هاووڵاتیان ئەوان دیاری دەکەن، بۆیە هۆکارەکانی ناوخۆی هەرێمی کوردستان، بەتایبەتی گزی و تەزویری دەسەڵات کاریگەری هەبووە لەسەر دزینی دەنگی ئیسلامییەکان و کەمکردنەوەی بەهای دەنگەکانیان. 

لێرەوە دەتوانین ئەوە بڵێین: کە بوونی پارتە ئیسلامییەکانی کوردستان و بەشداریان لە پرۆسەی سیاسی پەیوەست نەبووە بە رەهەندی دەرەکی، بەتایبەت سەرکەوتن و سەرنەکەوتنی هێزە ئیسلامییەکانی تر،  بۆیە لە حاڵەتی شکستی ئەواندا، ناکریت بکرێتە تاکە هۆکار بۆ گۆڕانکاری شێوازی کارو بێهیواکردنی هەواداران و دەنگدەرانی ئەو تەوژمە لە هەرێمی کوردستان.
 
(٣)
یەکێک لە لێکەوتەکانی کودەتاکانی میسر و تونس، باس و خواسی کشانەوە لە پرۆسەی سیاسی و گرنگیدانی زیاترە بە بواری پەروەردەو پێگەیاندنی تاکەکانی کۆمەڵگا، هەنگاوێکی لەم جۆرە و چۆڵکردنی مەیدانی سیاسەت، پێویستی بە بەرچاو ڕوونی و خوێندنەوە و دیراسەکردنی ورد هەیەو دەبێت بە وریاییەوە مامەڵەی لە گەڵدا بکرێت، چونکە هەڵەیەکی ستراتیجی لەوشیوازە، باجەکەی جیلێک دەیدات و ئاسان نییە و بەرپرسیارێتیەکی گەورەیە هەرلایەنێک بیکات، ئەم جۆرە بیرکردنەوانە لە دەرئەنجامی تەنها یەک نموونە یان دوو نموونەی دەرەکی، کارێک زانستی و لۆژیکی نییە، لەبەر ئەوەی خۆی لەخۆیدا حزبی سیاسی ڕەنگدانەوەی خواستی کۆمەڵگایەو دەستەبەر کردنی ناوەندێکە بۆ هاوڵاتیان، کە مومارەسەی کاری سیاسی و چالاکییەکانیان بکەن بەو باکگراوندەی کە شیاو و شایستەیە. 

ئەوەی گرنگە بزانرێت ئەوەیە کە حزبی سیاسی لە سروشتی خۆیدا بۆ بەشداری و پشکداری و هاوبەشییە لەدەستەڵاتی سیاسیدا، تاوەکو بتوانێت بەشدار بێت لە پرۆسەی سیاسی و ئەو بەرنامەیەیشی کە هەیەتی بیخاتە بواری پراکتیکیەوە، ئەو بەشدارییەش چەند ناوەند و ئاستیکی هەیە، لەوانە بەشداری لە حکومەت و بوون لە پەرلەمان و بەشداری لە پرسە سیاسییەکان و خۆپیشاندان، بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکان .. هتد. 

ئەگەر بێتو پارتێکی سیاسی لەکۆی پرۆسەی سیاسی بکشێتەوە، ئەوا ئەو 'پارتە' سیاسی بوونی خۆی لەدەستدەدات و دەچێتە خانەو چوارچێوەی دامەزراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی، کە سروشتی سیاسیان نییە، واتە ئامانجی سیاسی لە بەشداریکردن لە پرۆسەی سیاسی جێگەی گرنگی و بایەخی ئەوان نییە، بەڵکو بەپێی سروشتی هەر یەک لە و دامەزراوە و رێکخراوانە دەگۆڕێت، وەک پردێک لە نێوان دەسەڵات و کۆمەڵگا بۆ گەیاندنی خواست و داواکارییەکانی هاووڵاتیان، بەدەر لەبەشداریکردن لە پرۆسەی سیاسی وەک کیانێکی سیاسی.
 
لە راستیدا هاتنەدەر و بەشداری نەکردن لە کابینەی حکومی، سروشتی ئۆپۆزسیۆن بوون دەدات بەپارتی سیاسی، بەڵام لە هەمان کاتدا کشانەوە لە پەرلەمان سروشتی سیاسی بوون لە پارتیی سیاسی دا ناهێڵێت، هەروەها وەک هەنگاو و پلانی تەکتیکی دەتوانێت لە یەکێک لە پرۆسەکانی هەڵبژاردن بەشداری نەکات، بەهۆی کۆمەڵێک هۆکار کە سەلمێنەری ئەوە بێت بەشداری نەکردنی لەو پرۆسەیەدا و لەو کاتەدا، پەیامێکی سیاسی دەگەیەنێت و لەپرۆسەی سیاسیدا ئامانجێک بەدی دەهێنێت. 

بۆیە پێویستە ئەوە بزانرێت دەکرێت پارتی سیاسی بەشدار نەبێت لە حکومەت، یان بکشێتەوە لەو  بەشداری و پشکدارییەی کە هەیەتی لە کابینەی حکومەتدا و بەردەوامی بدات بەکاری پەرلەمانی، چونکە سەرەڕای ئەوەی پەرلەمانتار نوێنەرایەتی دەنگدەرانی دەکات و بەهەڵبژاردن هاتووه‌تە ناوپەرلەمان، کاری بریتییە لە دروستکردنی فشار لەڕێگەی چاودێری و لێپێچینەوە لە کارەکانی حکومەت و هەوڵدان بۆ رێگری لەو یاسایانەی کە دەسەڵات دەیەوێت لە بەرژەوەندی خۆی لە پەرلەمان دەری بکات .. هتد، تاوەکو نوێنەرایەتی ئەو چینە بکات لە کۆمەڵگا کە لەگەڵ سیاسەتەکان و هەنگاوە نادروستەکانی حکومەتدا نین.

 لەبەر ئەم هۆکارەیە بەردەوام دەستەڵات لەگەڵ ئەو چینەدا لە ململانێدایەو زۆریش پێیخۆشە و بەسەرکەوتنی گەورەی دەزانێت، ئەگەر ئەو پەرلەمانەیان بۆچۆڵ بکرێت، سەرەڕای ئەوەی کە دەسەڵات باش دەزانێت لە رێگەی ئەو زۆرینەیەی کە دروستیکردووە، دەتوانێت یاساکان بەدڵی خۆی و بەرنامەی پەرلەمان لەبەرژەوەندی خۆی بەکاربهینێت، بەڵام لەهەمانکاتدا حەز بەبوونی ئۆپۆزسیۆنێک ناکات، کە تەنانەت نە توانای درکردنی یاسای هەیەو نە دەتوانێت بەرنامەی پەرلەمان دابنێت و نەهاوسەنگی زۆرینەکەی ئەو تێکدەدات.
 
لەم بارودۆخەدا، ئەگەر پارتە ئۆپۆزسیۆنەکان سیاسیبوونی خۆیان لە دەست بدەن، ئەوا کارەکەیان و هەنگاوێکی لەو چەشنە بەنیاز و دڵی دەسەڵاتە، چۆڵکردنی مەیدانەکە بۆ دەسەڵات و کشانەوە لە پەرلەمان و پرۆسەی سیاسیی بەگشتیی، هەڵەیەکی سیاسی و ستراتیجییە بۆ هەرپارتێکی سیاسی کە بیریشی لێبکاتەوە، لە هەمانکاتدا داخستنی دەرگای هەڵبژاردن و نەبوونی کێبڕکێ و ململانێی سیاسی لە بەرژەوەندی دەستەیەکی گەندەڵە، کە میللەتیان بەم ئاستەگەیاندووە.  

پرۆسەی هەڵبژاردن بووەتە بەشێکی گرنگی کۆمەڵگاو بەردەوامیش دەبێت، ئەوانەیشی کە پەروەردەیەکی تەندروست وەردەگرن و لە چوارچێوەی پارتێکی سیاسیدا مومارەسەی سیاسەت ناکەن، لە هەڵبژاردنەکاندا بەشداری دەنگدان دەکەن، لە باشترین حاڵەتی پەروەردەییدا و پێگەیاندنی کاراکتەری گرنگ بۆ کۆمەڵگا، لە پرۆسەی دەنگداندا دابەش دەبنەوە بەسەر پارتە سیاسیەکاندا (کە لەو حاڵەتەدا پارتی باکگراوند ئیسلامیی لە پرۆسەکەدا نییەو تەنها ئەوانی تر بوونیان دەبێت)، دواجار ئەو کەسانەی کە بەباشی پەروەردەکراون و پێگەیشتوون، دەبنەوە بەسیاسی و بەشێوازێکی پەرتەوازەیی دابەش دەبن بەسەر کاندیدانی پارتە سیاسیەکانی تردا.

(٤)
بەکورتی ئەوەی روویدا لە تونس، دەبێت سوودی لێوەربگیرێت وەک ئەزموونێک و بەس، گرتنەبەری هەنگاوی سترایجی تەنها لەبەر ئەوەی لە تونس و میسر کودەتا کراوە، هەڵەیەکی ستراتیجییە، بەڵکو پارتی سیاسی دەبێت کارو چالاکی 'ستراتیژی و تاکتیکی' خۆی لەسەر رەهەندە خودی و ناوخۆیی و هەڕێمی و نێودەوڵەتییەکان پێکەوە بینا بکات. 

راستە تونس و میسرو ئەزموونەکانی تریش، کاریگەری دروست دەکەن، بەڵام هەموویان سنووردارن و لەو چوارچێوەیەشدا دەبێت مامەڵەیان لەگەڵدا بکرێت، دروستکردنی بێهیوایی و هێنانەکایەی بارودۆخێک کە دوودڵی دروست بکات لەسەر کاروچالاکی سیاسی، تەنها خزمەت بەدەسەڵات دەکات و چۆڵکردنی مەیدانە سیاسیەکەیە بەتەواوەتی بۆ ئەوان، ئەوەیش خۆی لە خۆیدا بەدیهێنانی ئامانجی گەورەی ئەوانە، بۆیە دەبێت بە وریاییەوە مامەڵە بکرێت لەگەڵ ئەو گۆڕانکاریانەی کە دروست دەبێت لەسەر ئاستی پارتە سیاسییەکان.